Vera - 01.03.1988, Side 6

Vera - 01.03.1988, Side 6
— KVENNASAGA--------------- Þetta er 2. greinin í greinaflokki sem ber yfirskrift- ina Kvennasaga. I þeirri fyrstu ræddi ég um frið- sama menningu forvera mannkynsins, nýjar rann- sóknir ó dýrasamfélögum og hvaða vísbendingar niðurstöðurnargefa. Nú ætla ég aðtaka fyrir hug- myndir 19. aldar manna um þróun og siðmenn- ingu, gott og illt og um tvenns konar merkingu hug- taksins vald. „Verið fullkomnir...“ í riti sínu Um uppruna fjölskyldunnar, einkaeignarinnar og ríkisins greinir Friedrich Engels (1820—1895) þrjú þróunarstig í sögu mannsins; villimennsku, hálfsiðun og siðmenningu. Hið síð- asttalda hefst um það bil sem farið er aö skrá sögur og sagnir. Að hans mati er hér um að ræða eðlilega og óhjákvæmilega þróun frá hinu ófullkomna og lága til hins háleita og fullkomna. Síðari tíma söguhöfundar fylgja sömu skiptingu í meginatriðum en upp á síðkastið er farið að nota önnur orð. Það er ekki lengur talað um villimenn og villtar þjóðir heldur frumstæðar þjóðir og vanþróaðar. Það skiptir ekki máli hvert þessara orða er notað, þau eru öll gildishlaðin og endurspegla hugsunina sem að baki býr. Þá hugs- un að mannlif og náttúra sé hvort tveggja ófullkomið og óheflað, hrátt, ósiðlegt og grimmt. Nokkuð sem þarf að betrumbæta og fullkomna. Eingyðishugmyndin er af sömu rót runnin. Þar er guð- inn ekki lengur hluti af náttúrunni heldur skapari hennar, ósæran- legur og ósnertanlegur; alvaldur og óháöur sköpunarverki sinu. Fullkominn. Jesús, sem ég met annars mikils, var illa haldinn af þessari fullkomnunaráráttu og brýndi fyrir lærisveinum sínum að vera fullkomnir ,,eins og yðar himneski faðir er fullkominn". Hvorki Engels né skoðanabróðir hans og góðvinur Karl Marx (1818—1883) voru samt upphafsmenn aö þróunarkenningunni sem ráðið hefur svo miklu um vestræna menningu í eina og hálfa öld. Það var, svo sem menn vita, Charles Darwin (1808—1882). Hann olli menningarbyltingu þegar hann gaf út bók sína Um upp- runa tegundanna 1859. Kenningar hans áttu erfitt uppdráttar í fyrstu þar sem kirkjan lagðist gegn þeim og þótti þær guðlast. Það var þó óþarfi og raunar á misskilningi byggt því, eins og áður segir, er þessar sömu fullkomnunar- og þróunarhugmyndir að finna í biblíunni, þ.e.a.s í eingyðishugmyndinni sem kristin trú grundvall- ast á. Enn einu sinni var gömul hugmynd að klæðast nýjum bún- ingi. 6 Þegar leið að aldamótunum 1900 og þegar menn höfðu með- tekiö kenningar Darwins um líf á jörðu, Engels um þróun mann- kyns og Marx um stéttaþjóðfélagið, var komið að manninum sjálfum sem einstaklingi. Það vantaði kenningar um hann. Sál hans og andleg tilvera varð vettvangur vísindamanna næstu ára- tugi og er þaö enn. Fremstur í flokki var austurríski læknirinn og sálfræðingurinn Sigmund Freud (1856—1939). Hann smíðaði kenningar um þróun persónuleikans. Nokkru yngri menn, sviss- neski líffræðingurinn Jean Piaget og bandaríski sálfræðingurinn Kohlberg, komu síðan fram með kenningar um vitsmunaþroska (Piaget) og siðgæðisþroska (Kohlberg). Margar fleiri þroska- og þróunarkenningar eru þekktar í sálvísindum en ég tek þessar þrjár vegna þess að þær eru hvað þekktastar og hafa auk þess orðið stefnumarkandi. Samkvæmt kenningu Freuds er eðli manna illt. Nýfædd börn eru „litlir villimenn" með eðlishvatir sem ekki er rúm fyrir i sið- menningu. Uppeldið á að miða að því að göfga hvatirnar, lyfta þeim áæðrastig þannig að ungviðið komi sér upp innri ,,siðgæðis- verði" sem gæti þess að ekkert óhreint sleppi út. Það gerist þó í draumi. Hvatabæling, þó að nauðsynleg sé, getur hins vegar leitt til taugaveiklunar, segir Freud. Freud var lengi að móta þessa kenningu sem hér er að sjálf- sögðu sett fram i mjög einfaldaðri mynd. Um tíma leit út fyrir að hann sæi í gegnum fordóma samtíðar sinnar og skildi hversu brenglaöa mynd af mannlífinu svokölluð siðmenning gaf. Með kenningunni um Ödiþusarduldina — þrána eftir móðurinni — var hann kominn hættulega nálægt helgustu véum hins vestræna karlveldis. En hann sá að sér, fínpússaði kenninguna og setti hana fram í endanlegri mynd sinni; sem kynferðislega þrá ungra barna til foreldris af gagnstæðu kyni. Bæði Piaget og Kohlberg eru trúir lærisveinar Freuds og fylgja

x

Vera

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vera
https://timarit.is/publication/858

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.