Vera - 01.09.1990, Síða 6

FRAMSÓKN
FYRSTA ÍSLENSKA
KVENNABLAÐIÐ
Undir lok 19. aldar hljóp mik-
ið fjör í jafnréttisbaráttu
kvenna. Á sama tíma var heil-
mikil gróska í tímaritaútgáfu
hér á landi (t.d. Eimreiðin,
Sunnanfari, Iðunn og Dags-
skrá). Það voru mæðgur frá
Seyðisfirði, Sigríður Þorsteins-
dóttir og Ingibjörg Skaptadótt-
ir sem hófu útgáfu fyrsta
kvennablaðsins en þær gáfu út
og ritstýrðu tímaritinu Fram-
sókn, sem var helgað baráttu-
málum kvenna. Tímaritið
Framsókn kom út mánaðar-
lega frá janúar 1895 og var
prentað í prentsmiðju Austra á
Seyðisfirði en eigandi hennar
var Skapti Jónsson, eiginmað-
ur Sigríðar. Árið 1899 keyptu
Ólafía Jóhannsdóttir og Jar-
þrúður Jónsdóttir blaðið,
fluttu það til Reykjavíkur og
ritstýrðu því í þrjú ár. Kvenna-
blað Bríetar Bjarnhéðinsdótt-
ur, sem kom fyrst út í febrúar
1895, átti að vera til fróöleiks
og skemmtunar en var ekki
pólitískt blað. Töluverðar deil-
ur voru um það hvort væri
,,fyrsta“ kvennablaðið, Fram-
sókn eða Kvennablaðið en hið
síðarnefnda varð mun langlíf-
ara en það kom út mánaðar-
lega í 26 ár.
A forsíðu fyrsta tölublaðs
Framsóknar segja þær mæðgur
m.a. „Framsókn vill leitast við
að styðja lítilmagnann, rjetta
hlut þeirra sem ofurliöi eru
bornir, hvetja hina óframfærnu
til einurðar, ryðja braut kúguð-
um en frjálsbornum anda fram
til starfs og menningar. f stuttu
máli: Aðaltilgangur Framsókn-
ar er sá, að hlynna að menntun
og sjálfstæði íslenzkra kvenna,
og að undirbúa þær til að girn-
ast og nota þau réttindi er ald-
irnar kunna þeim að
geyma. ...“ Ritstjórar Fram-
sóknar stóðu svo sannarlega
við þessi orð en allt efni blaðs-
ins var skrifað í þeim tilgangi
að gera konur meðvitaðar um
stöðu sína og að undirbúa þær
undir að nota aukin réttindi
sín. Framsókn flutti fréttir af
því helsta sem var aö gerast í
stjórnmálum líðandi stundar
og hvatti konur til að mynda
sér skoöun og hafa áhrif, þrátt
fyrir það að þær hefðu ekki
almennan kosningarétt. Fram-
sókn ræddi mikið um fjárráð
giftra kvenna, menntun og
bindindismál, sem öll tengjast
innbyrðis og skiptu sköpum í
réttindabaráttu kvenna. Giftar
konur voru valdalausar, þær
voru ekki fjár síns ráðandi en
samt hvfldi ábyrgð heimilis á
þeirra herðum og því var það
hagur þeirra að eiginmaðurinn
drykki ekki allt út, eða eyddi
heimilispeningunum á annan
hátt.
Mest allt efni blaðsins tengist
réttindabaráttu kvenna á einn
eða annan hátt. Þó má skipta
því gróflega í nokkra flokka,
t.d. greinar sem vekja konur til
umhugsunar um stjórnmál (og
fjalla einkum um pólitísk mál
sem varða konur), greinar um
menntun kvenna (sem eru
aöallega um fyrirkomulag fyr-
irhugaðs kvennaskóla á Aust-
urlandi), greinar um barna-
I Árbæjarsafni leynast úrvals-
kokkar (eins og svo víða) og
oft er rætt um mat bæði fornan
og nýjan. Hér koma nokkrar
góðar uppskriftir úr ýmsum
áttum:
Avocado súpa Aðalbjargar, ætt-
uð úr Svíaríki:
1 avocado
1 1 grænmetissoð
% dós sýrður rjómi
smá hvítur pipar
Hitið soðið að suðumarki.
Stappið avocado saman við
sýrðan rjóma og blandið því
saman við soðið. Látið suðuna
uppeldi, atvinnu kvenna og
bindindismál. Einnig eru
erlendar fréttir af málefnum
kvenna, t.d. fróðleg grein eftir
Sigfús Blöndal um Kvennasýn-
ingu í London en ritstjórar
gagnrýna fegurðarsýningu
sem þar fór fram og harma að
engin íslensk kona sé til frá-
sagnar um sýninguna. Auk
greina og ritgerða eru smásög-
ur og ljóð í blaðinu og þar birt-
ust t.d. fyrstu ljóð Huldu. Um-
ræður um kjör kvenna eru
áberandi í smásögunum og í
þeim íslensku má finna athygl-
isverðar vangaveltur um kjör
kvenna.
Mæðgurnar Sigríður og Ingi-
björg vildu vekja samtímakon-
ur sínar til meðvitunar um
stöðu sína og rétt. Þær hvöttu
konur til að fylgjast með og
mynda sér skoðun á því sem
var að gerast í samfélaginu og
að hafa áhrif. Þær vildu að
konur litu á sig sem eina heild
og stæðu saman um sinn kven-
lega arf. Þær hvöttu til sjálf-
stæðis í hugsun en „Hugir
koma upp og setjiö smá pipar
út í. Borin fram með þeyttum
rjóma og steinselju.
Japanskur fiskréttur frá Aöal-
björgu:
2 góð ýsuflök, roðflett
1 laukur
5 sítrónur
'A tsk ceyanne pipar
'A tsk salt
smá pipar
Fiskurinn er skorinn í ten-
inga eða strimla og lagður í fat.
Smátt saxaöur laukur settur
yfir. Pressið safann úr sítrón-
margra kvenna snúast ein-
göngu um hið hversdagslega:
Þær álíta að annað komi sér
ekki við. Þær eru margar alveg
ókunnugar öllum almennings-
málum og sjerstaklega hafa
þær óbeit á ,,pólitík“, það er
svo ókvenlegt að hugsa um
slíkt. Og þó snerta mörg þau
mál þær sjálfar persónulega,
þær hafa jafnt gagn af framför-
um lands vors sem karlmenn-
irnir.“ Endurtekur sagan sig,
eða hafa baráttumál okkar
breyst svona lítið þessi 90 ár?
RV
Heimildir:
Byggt á óprentaðri ritgerð Ragnheiðar
M. Guðmundsdóttur: Tím'Aritið Fram-
sókn Hugleiðing um tímaritaútgáfu
kvenna um aldamótin. (Ópr. ritgerð
við HÍ, jan. 1987)
Björg Einarsdóttir: Blaðaútgefendur á
öldinni sem leið, Úr ævi og starfi
íslenskra kvenna II, Rvk 1986.
Framsókn Seyðisfjörður 1895—98 og
Reykjavík 1899—1901.
Sigrún Sigurðardóttir: íslensk
kvennablöð og tímarit 1891—1985,
Skrá með umsögnum Ópr. BA ritgerð
í Bókasafnsfræði við HÍ, okt. 1985.
unum og setjið kryddiö út í og
hellið yfir fiskinn. Marinerað í
einn sólarhring. Borið fram
ískalt með hrásalati. — Aðal-
björg vill endilega að við borð-
um þetta með prjónum.
Sáraeinfaldur og góður eftir-
réttur sem Hafdís hefur á jól-
unum:
Vanilluís (heimatilbúinn eða
keyptur) meö jarðaberjum:
Jarðaberjum úr dós skellt í
pott, hitað, jafnað smávegis
með kartöflumjöli og svo hellt
yfir ísinn.
GÓÐGÆTI ÚR ÁRBÆJARSAFNI