Vera - 01.09.1990, Blaðsíða 39

ELDHESTUR A IS
Höfundur: Elísabet Jökuls-
dóttir
Leikstjóri: Sigríður Margrét
Guömundsdóttir
Leikarar: Bryndís Petra
Bragadóttir
Erla Ruth Harðardóttir
Vilborg Halldórsdóttir
Leikmynd, búningar og
lýsing: Elísabet Ó. Ronalds-
dóttir
Tónlist: Helgi Björnsson
Það cr ánægjulegt og spennandi
þegar ný íslensk leikverk koma
fram, ekki síst þegar verk eftir
konu er sett á fjalirnar en það
verður að teljast sjaldgæft. Elísa-
bet Jökulsdóttir hefur ekki
skrifað leikrit áður en birt eftir sig
nokkur ljóð í blöðum og tímarit-
unt undanfarin ár og í fyrra gaf
hún út athyglisverða ljóðabók. í
ljóðum Elísabetar hefur komið
greinilega frarn myndntál sem er
mjög algengt í skáldskap kvenna,
myndir eins og til dæntis innilok-
un og frelsisþrá eða andstæður
hins mjúka og harða; kvenlegar
tilfinningar og reynsla.
Leikritið Eldhestur á ís hefur
verið kynnt sem kvennaverk, sam-
ið af konu, flutt af konum, um
konur og veruleika þeirra. Löng-
um hefur verið talað um að konur
fái ekki jöfn tækifæri á við karla í
leikhúsi og í kynningu á Eldhesti á
ís kemur fram að svona kvenna-
uppfærsla sé tilraun til að bæta þar
úr. Þetta er auðvitað mjög jákvætt
og auk þess er ánægjulegt og hvetj-
andi að Borgarleikhúsið skuli lána
hópnum Litla sviðið.
Því miður er það svo að Eldhest-
ur á fs stendur ekki undir þeirri
kynningu á verkinu sem sagt er frá
hér að ofan. Aðalpersónurnar eru
tvær konur sem kallast Hún og
Hin. Þær eru staddar í einu her-
bergi eða vistarveru í kastala og
þar er einnig þriðja persónan,
Glerbúinn, sem hinar tvær sjá
ekki né heyra en er alltaf nálægur
og leggur orð í belg í öllum sant-
ræðunt kvennanna. Þessar sam-
ræður sem eiga að bera leikritið
uppi, eru stanslausar rökræður
um ástina, fegurðina og ólgandi
tilfinningar. Þó að samtölin séu
ákaflega ómarkviss, koma þau
nokkurn veginn ti! skila þeirri
megin hugmynd verksins að tefla
saman ólíkum og andstæðum
þáttum í fólki. Hún er sú tilfinn-
ingaríka og órólega og sýnir hið
mjúka og ljósa. Hin er köld og
lokuð, fulltrúi hins harða og
dökka. Hugsanlega er einnig verið
að sýna þessar tvær persónur sem
tvær hliöar á sömu konunni.
Þó að hugmyndin sé góö nægir
það engan veginn til þess að bera
uppi leikritið þegar dramatíkina
vantar. Það er engin spenna í verk-
inu, engin sannfærandi bygging. í
stað þess að nota leikritsformið til
að sýna, er allt sagt og það oft en
þó er sjaldan ljóst hvað er að ger-
ast, samtölin eru ómarkviss og
orðaleikir langsóttir. Leikritið er
allt mjög ljóðrænt og sjálfhverft
og hver setning virðist eiga að
geyma táknræna merkingu sem
ýmist fer fyrir ofan garð og neðan
hjá áhorfendum eða er of augljós
til þess að það þurfi að segja hana.
Brot úr einræðunni í byrjun sýnir
fyrrnefnda atriðið:
Svo þreytt en hvílist í drautn um
endurboldgaða hugsjón Horfi í
himininn uns dimmir Verð ég
stjörnubjartur alheimur Ein
stjarna ligg í grasinu uns birtir
Verð ég djúpur brunnur Er geð-
veikin formlaus flakkið um hugs-
anir mínar og tilfinningar (Leik-
skrá bls. 10)
Hið ofur augljósa kemur einna
best fram í eftirfarandi samræð-
um:
Hin: Ég held að raunveruleikinn
sé draumur.
Hún: Draumur?
Hin: Við erum hrædd við raun-
veruleikann.
Hún: Hrœdd við raunveruleik-
ann. Við elskum raunveruleik-
ann.
Hin: Hrædd við að horfa í augun
á okkur. (bls. 20)
Auk þess dettur þráðurinn alger-
lega niöur á köflum, til dæmis
þegar konurnar setjast niður sam-
an og skoða stjörnurnar.
Hér er ég ekki að biðja um hefð-
bundið leikrit með upphafi,
miðju, endi; spennu, hápunkti og
lausn. Eldhestur á ís á greinilega
að vera í stíl framúrstefnuleikhúss-
ins þar sem hrist er upp í efni og
formi en slíkt krefst hnitmiðunar,
engu síður en hið hefðbundna
leikhús, til þess að ná þeim til-
gangi sínum að ýta við áhorfend-
um og fá þá til þess að skoða til-
veruna frá óvæntu sjónarhorni.
Ekki síst þarf framúrstefnuverk að
vera frumlegt en því miður er ekki
hægt að segja slíkt um þetta verk.
Hér er ekkert nýtt.
Auk þess sem byggingin er léleg,
vantar heildstæða persónusköpun
í leikritið. Konurnar tvær eru ein-
ungis svarthvítar myndir af þeim
mjúku og hörðu andstæðum sem
ég nefndi áður. Þar að auki er mik-
ið misræmi í því að þær þroskuðu
konur sem við sjáum á sviðinu
nota óþroskað málfar unglinga.
Við þetta bætist að umræðuefnið
er oft í þeim stíl sem fólki á mörk-
um bernsku og fullorðinsára
finnst sniðugt og ögrandi en verð-
ur hreinlega hallærislegt í munni
fullorðinna. Konurnar tala um að
gefa sálfræðingnum í pípu, hafa
samfarir á túr og fleira í þá áttina.
Einnig gengur í gegnum verkið
hin eilífa spurning unglingsins:
„Hver er tilgangurinn með þessu
jarðlífi?"
Það hlýtur að vera erfitt fyrir
leikara og leikstjóra að þurfa að
búa til líf úr dauðu handriti.
Stundum er hægt að bjarga málun-
um með góöri samvinnu þannig
að áhorfendur hafi einhverja
ánægju af sýningunni. Hér hefur
það aðeins tekist að takmörkuðu
leyti. Bryndís Petra Bragadótt-
ir sem leikurHina, þá hörðu, sýn-
ir nokkrum sinnum vel þá kvöi
sem býr undir köldu yfirborði
konu sem afneitar eigin tilfinning-
unt. Þó er leikur hennar of einhæf-
ur í heildina. Leikurinn hjá Vil-
borgu Halldórsdóttur í hlut-
verki Hennar er yfirgengilegur
mest allan tíntann og tilfinninga-
upphlaupin alltaf eins. Áhorfend-
ur verða þreyttir á henni og per-
sónan er þar af leiðandi ennþá
meira ósannfærandi en handritið
gefur til kynna. Glerbúinn er
ákaflega óljós í verkinu, það er
ekki gott að sjá tengslin milli hans
og aðalpersónanna. Hann mælir
setningar sem eru ættaðar úr fár-
ánleikanum og eru fyndnar á köfl-
um en sú ánægja er eingöngu að
þakka leik Erlu Ruthar Harðar-
dóttur sem er ágæt gamanleik-
kona.
Leikritið býður ekki upp á fjöl-
breytta leikstjórn frentur en leik.
Til dæmis er sífellt verið að endur-
taka atriði sem eiga að vera tákn-
ræn fyrir persónurnar en verða
smátt og smátt alveg marklaus. Ég
á við atriðin þegar þær raða tafl-
mönnunum, þegar Bryndís vinn-
ur meö leirinn og þegar Vilborg
skiptir um föt. Skýrasta dæmið er
þó upphaf sýningarinnar þar sem
innkoma leikaranna er alveg á
skjön við allt annað.
Sviðsmvnd og búningar eru
frekar hlutlausir þættir í sýning-
unni nema hvað varðar táknrænu
hliðina og þá vandast málið. Eins
og ég nefndi áður eru ákveðin
atriði ofnotuð og hætta þá að vera
táknræn. Sama máli gegnir um
hlutina sem tengjast þeim, til
dæmis taflmenn, leir, rúm, fatnað-
ur og hnattlíkanið. Sunit annað í
sviðsntyndinni sem á augljóslega
að vera tengt merkingu verksins er
mjög óljóst, sérstaklega vistarvera
og búningur Glerbúans.
Tónlistin var auglýst upp sem
stór hluti sýningarinnar, flutt af
hljómsveitinni Síðan skein sól.
Það eru vonbrigði að heyra svo að-
eins örlítið brot úr lagi.
Leikskráin hefur meöal annars
að geyma handritið að leikritinu.
Þar kernur í ljós að svo til engin
fyrirmæli höfundar fylgja orðræð-
unni sem hlýtur að vera mjög
óþægilegt þegar textinn er svo lít-
ið unninn. Þar sem ieikskráin ber
með sér að mikið sé í hana lagt er
hrapallegt hvað það er rnikiö af
villum í henni.
Kvennauppfærslan Eldhestur á
fs er sýning sem vantar alla úr-
vinnslu og endurskoðun og sýnir
að það er ekki hægt að setja bara
hugmynd á pappír og ætla svo að
flytja sem leikrit. Vonandi tekst
betur næst að nýta þá hæfileika
sem búa í aðstandendum sýning-
arinnar.
Hrund Ólafsdóttir
39