Vera - 01.08.1992, Síða 2

VERA
TÍMARIT UM KONUR OG KVENFRELSI
P I P A
RMEYJAR Á FERÐ OG F
MARY HENRIETTA KINGSLEY
(1862-1900)
L U G I
Viktoríutíminn í Englandi er líklega þekkt-
astur fyrir íhaldssemi og aðhald i öllu sem
snerti kynlíf. Viktoria drottning var
aðeins 18 ára þegar hún kom til valda
árið 1837 og rikti nær alla 19. öld. Á
þeim tíma var mjög ákveðin
kvenímynd ríkjandi, konur áttu að
giftast, búa manni sínum gott
heimili og eignast mörg börn.
Konur þóttu veikbyggðar og við-
kvæmar á sál og líkama. Blæð-
ingar voru taldar draga úr þeim
mátt og gera þær óskýrar í
hugsun. Uppeldi stúlkna miðaði
að því að gera þær að góðum
húsmæðrum og mæðrum. Það
voru íleiri konur en karlar í Eng-
landi alla öldina og einn fjórði
allra kvenna dæmdist því úr leik
á hjónabandsmarkaðnum. Konur
sem giftust ekki voru í hreinustu
vandræðum með líf sitt, einkum
þær sem komu úr millistétt. Þær
máttu ekki vinna hvað sem var. Mörg
heimili voru stútfull af ógiftum systrum
og frænkum. Þær gátu varla látið sjá sig
utandyra án fylgdar karlmanns, a.m.k. ekki
á kvöldin, þá voru aðeins gleðikonur einar á ferð.
Hlutskipti piparmeyja var því ekki öfundsvert. Þeim
fannst þær oft öllum til ama og óþurftar og sú skoðun
var rikjandi að þær mættu þakka fyrir að geta gert
eitthvað íyrir einhvern, farið í sendiferðir, kennt
börnum, verið selskapsdama húsmóðurinnar eða
hjúkrað öldruðum foreldrum sínum. Þegar líða tók á
öldina urðu til ný störf fýrir ógiftar konur og lögð var
áhersla á betri menntun millistéttarkvenna. Pipar-
meyjar gátu nú valið um að verða kennslukonur,
afgreiða í verslunum, hjúkrunarkonur eða skrif-
stofumeyjar. En hjónabandið var enn talið vænlegasti
kostur hverrar konu, þó að kvennaskólarnir boðuðu
að betra væri að vera ógift en illa gift.
Margar piparmeyjar lögðust i ferðalög til fjarlægra
landa eftir dauða foreldra sinna. Þá var hlutverki
þeirra í jarðnesku lífi lokið og fátt sem beið þeirra.
Sumar fengu ferðalöngunina í arf frá feðrum sínum
sem voru áhugamenn um mannfræði, fornleifafræði
eða náttúrufræði og vildu ljúka verkefnum sem feð-
urnir höfðu dáið frá. Aðrar fóru af hreinni ævin-
týraþrá um leið og þær höfðu tima og fé til fararinnar.
Ein af þekktari ferðakonum 19. aldar er Mary
Henrietta Kingsley sem fæddist árið 1862 í Englandi
og dó í Suður-Afriku aldamótaárið 1900. Faðir
hennar var líffræðingur og hún lærði m.a. grisku til
að geta unnið með honum að fræðunum. Ferðabók
hennar kom út 1897 og hún eyðir mikilli
prentsvertu í að afsaka verkið og tilveru
sína yfirleitt. Þar segir að árið 1893 hafi
hún í fyrsta sinn á lifsleiðinni staðið
frammi íýrir því að hafa ekkert að
gera næsta hálfa árið. Mary tók því
fram landabréfabók og ákvað að
leggja land undir fót og halda
starfi þeirra feðgina áfram. Hita-
beltið varð fyrir valinu, en
Malasía var of langt í burtu og
Suður-Ameríka of hættuleg.
I-Iún fór því með vöruílutninga-
skipi til Vestur-Afríku. i Afríku
skipti kyn hennar minna máli
en litarháttur og hún naut þess
að ferðast sem hvitur maður.
Mary vakti alls staðar athygli
enda var hún klædd eins og hún
væri á göngu um stræti Lundúna-
borgar en ekki i frumskógum
Afríku. Haft er eftir henni að annað
hafi ekki verið viðeigandi.
Maiy lenti í mörgum ævintýrum og
bók hennar er full af lýsingum á því
þegar hún hitti innfædda eða komst í tæri
við hættuleg dýr svo litlu munaði að hún
týndi lífinu. Einu sinni frelsaði hún t.d. hlébarða
úr gildru áhorfendum til mikillar skelfingar. Mary
laerði að róa eintrjáningi og heimsótti staði sem
enginn hvítur maður hafði komið á áður. Hún vildi
sjá hvernig innfæddir, sem höfðu hvorki komist í kast
við trúboða né verslunarmenn, lifðu. Þegar innfæddir
spurðu af hverju eiginmaður hennar væri ekki með í
för, benti hún þangað sem hún vildi fara og sagði
„hann fór í þessa átt“. Þar með fékk hún hjálpsama
fylgdarmenn.
Mary bar mikla virðingu fyrir Afríkumönnum og
lífsstil þeirra. Kynni hennar af réttindum afrískra
kvenna gaf henni tilefni fjölda háðulegra athuga-
semda um líf breskra kvenna. Þó hún væri fylgjandi
nýlendustefnu föðurlands síns var hún gagnrýnin á
framkomu breskra stjórnvalda, t.d. hvað varðaði
skattheimtu af innfæddum til að íjármagna vegagerð
og lagningu járnbrauta í nýlendunum.
Mary Kingsley var allra manna fróðust um land og
siði í Vestur-Afríku. Hún hélt fjölda fyrirlestra í
heimalandi sínu og stjórnvöld leituðu oft ráða hjá
henni á bak við tjöldin. Á ferðum sínum safnaði hún
fjölda skordýra og plantna og hélt þannig áfram starfi
föður síns. Breska stjórnin sendi hana til Suður-
Afríku í Búastriðinu. Þar vann hún á spítala en smit-
aðist af taugaveiki sem dró hana til dauða. Líkinu var
varpað í sjóinn að ósk hinnar látnu. RV
4/1992— 11. árg.
VERA Laugavegi 17
101 Reykjavík
Sími 22188
Útgefandi:
Samtök um Kvennalista
Forsíða:
Áslaug Jónsdóttir
Ritnefnd:
Anna Ólafsdóttir Björnsson
Drífa Hrönn Kristjánsdóttir
Guðrún Ólafsdóttir
Hildur Jónsdóttir
Ingibjörg Sólrún Gisladóttir
Ingibjörg Stefánsdóttir
Kristín Karlsdóttir
Laura Valentino
Nína Helgadóttir
Starfskonur Veru:
Ragnhildur Vigfúsdóttir
Vala Valdimarsdóttir
Þórunn Bjarnadóttir
Útlit:
Harpa Björnsdóttir
Ljósmyndir:
Þórdís Ágústsdóttir
Anna Fjóla Gísladóttir
Myndir úr Félagsstarffi
aldraöra voru fengnar
að láni hjá Halldóru
Guðmundsdóttur
Auglýsingar:
Áslaug Nielsen
Ábyrgð:
Ragnhildur Vigfúsdóttir
Setning og
tölvuumbrot:
Edda Harðardóttir
Filmuvinna:
Prentþjónustan hf.
Prentun og bókband:
Frjáls Fjölmiðlun
Plastpökkun:
Vinnuheimilið Bjarkarás
Ath. Greinar í Veru eru birtar
á ábyrgð höfunda sinna
og eru ekki endilega
stefna útgefenda.
2