Vera - 01.12.1994, Qupperneq 6

fr mkvöðullinn
Var Ragnheiöur Jónsdóttir (1895-1967)
frumkvööull? Þaö er jafn erfitt aö svara
þessu neitandi og játandi. Konur höfðu
skrifaö á undan henni. í viðtali við kvenna-
tímaritið Melkorku, árið 1960, segist
Ragnheiður standa í þakkarskuld við kven-
réttindabaráttuna, án hennar hefði hún
tæpast lagt ritstörf fyrir sig. Ragnheiður var
ekki fyrst kvenna til að skrifa en hún var
fyrst til að skrifa um ýmislegt í lífi kvenna,
sem áður hafði legið í þagnargildi.
Margir þekkja Ragnheiði Jónsdóttur ein-
göngu sem barna- og unglingabókahöfund
en hún skrifaði líka níu
metnaðarfullar skáld-
sögur fyrir fullorðna. Á
fimmta, sjötta og sjö-
unda áratugnum skrifaöi
hún meðal annars um
vændi, fóstureyðingu,
lystarstol og tvær af aö-
alpersónum hennar gera
sér lítið fyrir og myröa eiginmenn sína.
Fyrsta fuiloröinsbók Ragnheiðar Arfur
(1941) fjallar um unga konu, Hildi, sem hef-
ur gifst gömlum og Ijótum karli til fjár. Hún
vonast til aö geta þannig hjálpað bláfátækri
fjölskyldu sinni. Karlinn reynist nirfill
og Hildur er jafn mikill öreigi I hjóna-
bandinu og fyrir það. Á bókartíma er
karlinn dauðveikur. Samt ákveður
hann að skilja við Hildi sem grípurti
þess ráðs að gefa honum banvæn-
an skammt af hjartadropum. Hún
gengur þannig til móts viö framtíð
sína meö hæpinn „arf“ að vega-
nesti.
Það komu sjö ritdómar um Arf
árið 1941. Bókin vakti athygli og var
hælt fyrir að draga upp áhrifaríka
mynd af kjörum hinna bágstöddustu
í Reykjavík kreppuáranna. Henni var
líka hrósað fyrir fínar mannlýsingar
og hraða, þétta frásögn. En einum
ritdómaranum var ekki skemmt.
Magnús Ásgeirsson, sem naut mik-
illar virðingar, skrifaði ritdóm í tíma-
ritið Helgafell og finnur bók Ragn-
heiðar allt til foráttu. Meðal annars
talar hann um Hildi sem „ógeðsleg-
an auðgunarmorðingja." Hann end-
ar ritdóm sinn á aö segja að „ef“
Ragnheiöur vilji skrifa fleiri bækur
geti hún gert það en það sé ekki nóg
að vera vel meinandi. Hann segir:
„Henni veitist sennilega erfitt aö
verða listrænn höfundur á mál og stíl, og
gamanskyggni virðist henni varnað í þessari
bók..."
Skilaboðin eru alveg skýr. Ragnheiður á
helst að hætta að skrifa, hún verður aldrei
stílisti og hún er ekkert fyndin! I viðtali við
Ragnheiði þegar næsta bók hennar /
skugga Glæsibæjar kom út, fjórum árum
seinna, kemur fram hve mjög þessi rit-
dómur hefur sært hana.
Þaö komu margir og lofsamlegir ritdóm-
ar um 1 skugga Glæsibæjar (1945) en þá
átti Ragnheiður eftir að skrifa sínar bestu
bækur. Úr minnisblööum Þóru frá Hvammi
(1954-64) og Mín liljan fríö (1961) fjalla
um flókið samband mæöra og dætra af
því vægðarlausa sálfræðilega raunsæi
sem einkennir Ragnheiði sem höfund.
Hún varð stöðugt betri
en samtímis fækkaði
ritdómum um bækur
hennar. Um smásagna-
safnið Deilt meö einum
(1959) kom enginn rit-
dómur, um Liljuna kom
einn ritdómur þremur
árum eftir útkomu henn-
ar, um tvær síðustu bækurnar var fjallað
með öðrum bókum í einu blaðanna. Þögnin
getur verið biturt vopn.
Síðasta bók Ragnheiðar Villieldur sem
kom út eftir dauða hennar, segir frá rithöf-
undinum Bryndísi sem skrifar en um
hvað? Fyrir hvern? Hver gefur út og
hver les? Umhverfis Bryndísi er al-
gjört tómarúm.
Það var háð kalt stríð gegn kon-
um sem skrifuðu á árunum 1940-
1965 og þær voru þagaðarí hel. Þaö
er freistandi að spyrja hvort þeir sem
fóru með hin menningarlegu völd
hafi ekki kært sig um að sjá þær
hliðar kvenleikans sem birtast í bók-
um kvennanna? Ég held þó ekki að
vanvirðingin á konunum hafi verið
meðvituð og karlarnir hafi hunsað
þær af illum vilja, myndin er miklu
flóknari en svo. Þeir voru fyrst og
fremst uppteknir af sjálfum sér og
hver öörum. í Ijósi sjónvarpsþáttar-
ins um „bókmenntir lýðveldisins"
sem sýndur var síðast liðinn nóvem-
ber, hlýtur maöur hins vegar aö
spyrja: Á að endurtaka þennan leik?
Er ekki kominn timi til að sýna þess-
um gömlu konum þann heiður sem
þeim ber og þakka þeim fýrir það
sem þær gáfu okkur.
Dagný Kristjánsdóttir
Höjitiulw tr bðhnemttajfteðmfftr og bdskólakemutri
m