Vera - 01.05.1995, Blaðsíða 20

k0nur í fangelsi
ir Sigríöur og brosir, „en viö erum ekki alltaf virv
sælar því viö þurfum að framfylgia ákveðnum
reglum sem okkur eru settar. Viö lendum oft í
því aö vera eins konar stuöpúöar vegna þess aö
viö erum fulltrúar kerfisins gagnvart föngunum
og óánægja þeirra beinist aö okkur. I þessu
starfi er mikilvægt aö vera mannlegur en þó
ákveöinn, fangarnirvilja hafa hlutina á hreinu og
skilja bara já og nei. Viö veröum því aö gefa skýr
svör og þaö er best aö hafa fáar og einfaldar
reglur."
„Þaö mæðir mikiö á okkur þremur sem erum
hérádaginn," segirÁslaug. „Stundum erum viö
líka eins og sálfræðingar því þaö er svo margt
sem getur komiö upp á. Ef t.d. einhver deyr í fjöl-
skyldu konunnar getur hún fallið alveg saman.
Þá þarf hún aö fá aö gráta og þá veröur maður
aö reyna aö hugga. Þaö reynist oft best aö taka
Á £SL-MVX-I
Haraldur Johannessen er forstjóri Fangelsis-
málastofnunar ríkisins. Hann telur aö hvað
aöbúnaö fanga varöar sé fangelsiö í Kópavogi
þaö besta hér á landi. Hann bendir hins vegar á
að nú styttist óöum í þaö að nýtt afplánunar-
fangelsi aö Litla-Hrauni verði tekið í notkun þar
sem aöbúnaöur fanga og aöstaöa verði jafnvel
mun betri en þekkist í öörum fangelsum hér á
landi. Hann segir þaö matsatriöi hversu langt
ríkið eigi aö ganga í þjónustu sinni við fanga
sem og aöra þjóðfélagsþegna og aö í fangelsis-
málum sé verkefnum raðað í forgangsröö og þá
tekiö bæöi miö af fjárveitingum og tilgangi starf-
seminnar. Hann segir einnig aö þótt ríkiö veiti
mikla þjónustu megi að sjáfsögðu alltaf bæta
hana, en til þess þurfi fjármagn.
Haraldur segir aö áður en fólk komi í
fangelsin sé þegar búiö aö reyna ýmis úrræöi
því til aðstoðar. Hann telur aö fangar fái aö
mörgu leyti betri heilbrigöisþjónustu og meiri
aöstoö í fangelsunum en utan þeirra. Hann
bendir á aö Fangelsismálastofnun geti ekki
þvingað fanga til sjálfsbjargar svo sem í áfengis-
og fikniefnameöferö. Viökomandi fangi veröi
sjálfur aö hafa vilja til aö taka á vanda sínum.
Ríkiö getur þannig ekki stýrt vilja einstak-
lingsins, þaö er hann sjálfur sem ræður för og á
að gera þaö. Hins vegar er ríkiö reiðuþúið til að
aðstoöa fanga eins og kostur er og efni og
ástæöur gefa tilefni til.
En hvaö meö þá sem vilja, en er neitaö um
meðferö? Það eru ýmsar ástæður fýrir því að
föngum er neitaö um meöferð, segir Haraldur.
Fangelsismálastofnun metur hvert tilvik fýrir sig
aö fengnu áliti sálfræðings stofnunarinnar,
fangelsislækna, forstöðumanna fangelsanna
og annarra starfsmanna. Þá er haft samráö viö
yfirlækni SÁÁ. Þaö eru því fagleg sjónarmið sem
ráða hvort fallist er á beiöni fangans eöa henni
synjað. Á undanförnum árum hefur Fangelsis-
málastofnun heimilað hátt í 100 föngum aö
Ijúka refsivist sinni í áfengis- og fíkniefna-
meöferö hjá SÁÁ, en árið 1990 geröi stofnunin
samkomulag viö SÁÁ um þá nýbreytni aö gefa
hluta refsifanga kost á því að Ijúka síðustu
vikum afplánunar í meöferð. Yfirleitt er um aö
ræöa fanga sem eru aö Ijúka lengri afplánun
með reynslulausn og er verið aö reyna aö búa
þá undir lífið aö lokinni refsivist. Fangarnir
undirrita samning þar sem tilgreind eru skilyröi
fyrir áfengis- og vímuefnameöferöinni og
ákveður yfirlæknir á Vogi jafnframt hvenær meö-
ferö hefst. Yfirleitt er hér um aö ræöa 6 vikna
meðferö. Flestir fangar Ijúka meöferðinni sem
oft stendur lengur en refsivist þeirra.
Enginn félagsráögjafi er nú starfandi hjá
Fangelsismálastofnun og hefur félagsleg að-
stoö fanga að miklu leyti verið færö til starfs-
manna fangelsanna þar á meðal fangavarða, aö
sögn Haraldar. Þá hafa félagasamtökin Vernd
á málum eins og mömmur gera, hvort sem um
ágreiningsmál eöa aöra erfiöleika er að ræða.
Þaö eru ekki hnefarnir sem ráöa heldur mann-
legu samskiptin. Stundum þurfum við að fara T
mömmuhlutverkið og þaö gengur oftast
best.'ý//
Heimsóknartímar eru á laugardögum
og sunnudögum kl. 13 -16. Fyrrverandi
fangar mega ekki koma í heimsókn.
Þeir þykja óæskilegirgestir. Sumum
kvennanna finnst þaö oréttlátt því þær
sem hafa veriö lengi í óreglu þekkja oft
fáa aöra en þá sem eru í svipuðum
sporum og hafa einnig lent í fangelsum.
Þetta er ein ástæða þess aö sumar fá
fáar heimsóknir. Þær fá aö nota síma í
hálfa klukkustund - á viku!
/I
einnig nú nýveriö yfirtekið aö hluta þennan þátt'
starfseminnar, en Fangelsismálastofnun hefur
gert sérstakan þjónustusamning við Vernd um
þetta efni og einnig þaö nýmæli að fangar vistist
I húsakynnum félagsins með svipuðum hætti og
hjá SÁÁ. Hins vegar er þaö rétt að fangaverðir
hafa ekki aö baki sérstakt nám I félagsráðgjöf,
en starfsfólk fangelsanna hefur margt mikla
þjálfun og reynslu til slíkra starfa. Fyrir dyrum
stendur hins vegar uppstokkun á hlutverki
starfsmanna fangelsanna sem unniö er aö og
koma á til framkvæmda með nýrri fangelsis-
byggingu á Litla-Hrauni. Þessar breytingar eru I
þróun og liggur ekki endanlega fyrir hvernig þær
koma til meö aö veröa. Hjá fangelsismála-
stofnun starfar nú einn sálfræöingur sem á aö
annast sálfræðiþjónustu við um 120 fanga í 6
fangelsum dreiföum um landiö auk annarra
skjólstæöinga stofnunarinnar. Þá er hluti starfs
hans fólgin í rannsóknan/innu sem m.a. lýtur að
áfengis- og fíkniefnaneyslu fanga. Haraldur
kveöst leggja áherslu á aö auka sálfræöiþjón-
ustuna og bendir á að í fjárhagsáætlun fyrir áriö
1996 sé gert ráð fyrir því aö sálfræöingur verði
ráöinn í fullt starf við fangelsið að Litla-Hrauni.
Hann telur þaö brýnna verkefni en að ráöa
félagsráðgiafa en til þess muni þó koma áöur en
langt um líöur.
Framhald á bls. 33
WVA Aj M
VERA leitaöi álits Ragnars Aöalsteinssonar
hæstaréttarlögmanns á þeirri starfsreglu
Fangelsismálastofnunar að fyrrverandi fangar
megi ekki heimsækja fanga í afplánun. Hann
vísar I íslensk lög um fangelsi og fangavist,
Evrópskar fangelsisreglur, samþykktir Alls-
herjarþings Sameinuöu þjóðanna um fang-
elsismál, Mannréttindasáttmála Evrópu og
alþjóðasamninga og segir aö í 10. grein
Alþjóöasamnings um borgaraleg og stjórn-
málaleg réttindi segi aö alla menn, sem sviptir
hafi veriö frelsi, skuli fara meö af mannúö og
meö virðingu fyrir meöfæddri göfgi mannsins
og aö í 3. mgr. greinarinnar segi aö í
refsikerfinu skuli gert ráö fyrir meðferö fanga,
þar sem aöalmarkmiöið skal vera betrun og
félagsleg endurhæfing þeirra.
Við túlkun allra reglna um skerðingu á
réttindum fangelsaðra manna beri aö hafa í
huga aö óheimilt sé að svipta fanga öörum
réttindum en þeim sem óhjákvæmilegt sé aö
svipta þá vegna frelsisskeröingarinnar. Allar
takmarkanir á heimsóknarrétti beri því að túlka
meö hliðsjón af þessari meginreglu. Og aö
lokum sagöi Ragnar:
„Meö hliösjón af ofangreindu viröist mér
óheimilt aö setja almenna starfsreglu sem
sviptir fanga réttinum til að fá heimsóknir
manna sem hafa áöur verið fangar í fangelsum
nema sérstakar ástæöur hverju sinni mæli
meö slíkri afstööu. Þetta þýöir aö fangelsis-
yfirvöld veröa í einstökum tilvikum aö taka
ákvörðun um þaö hvort tiltekinn fyrrverandi
fangi megi heimsækja tiltekinn afplánunar-
fanga og samkvæmt almennum stjórnsýslu-
reglum ber aö rökstyðja niöurstöðuna. Fanginn
á rétt á aö kæra þá ákvöröun til æðra stjórn-
valds og hann á einnig rétt á aö bera ákvörö-
unina undir dómstóla til endurskoöunar."