Vera - 01.05.1995, Qupperneq 23

„Virgina Woolf sagði að allar konur ættu að hafa
herbergi út af fyrir sig og peninga sér til fram-
færslu. Þetta hef ég, svo ég skulda henni þaö,
að minnsta kosti, að skrifa.“
Sú sem segir þetta heitir Leena Lander,
finnskur rithöfundur, sem var hér á ferð þegar
bókin hennar Heimili dökku fiðrildanna kom út á
íslensku og samnefnt leikrit var frumsýnt í Borg-
arieikhúsinu. Þessi saga hefur farið víða og verð-
ur væntanlega kvikmynduð í Hollywood áður en
langt um líður.
„Góð skáldsaga er eins og hús þar sem hver
vistarvera hefur sitt hlutverk. Eldhúsið er hjarta
heimilisins og þar kemur tiölskyldan saman. Við
bjóöum gestum til stofu og eigum þar notalegar
stundir með þeim og bömin eiga sín eigin her-
bergi. Síðan er svefnherbergið þar sem maður
sefur og gerir ýmislegt annað því þar eiga ástríð-
umar og kynlífið gjaman heima. Svo fer maður
upp á háaloft, ekki eins oft að vísu, en það er þó
alvegjafn mikilvægt því þaö geymir minningar'um
gengnar kynslóðir. Þar eru gömlu ástarbréfin
hennar ömmu, brúðarvöndurinn og eitthvað úr
fórum afa. Þangað fömm við í ævintýraleit og ylj-
um okkur við hlýjar og góðar minningar. Kjallarinn
er andstæða háaloftsins, hann er dimmur, kald-
„Ég er minn eigin húsbóndi og
get gert það sem ég vil.“
ur og ógnvænlegur. Þar hanga beinagrindur í
skápum þvl þargeymum við leyndarmálin. í öllum
fiölskyldum em einhver leyndarmál sem reynt er
að fela og í öllu fólki em eins konar leynikjallarar
sem við viljum ekki fara inn í. Fyrr eða síðar verð-
um viö þó að fara niður í þennan kjallara og
hreinsa út. Þetta gildir líka um góðar sögur."
Þetta er svar Leenu viö þeirri athugasemd
minni að Heimili dökku fiðrildanna segi ekki bara
eina sögu, heldur fleiri og að hún taki ekki bara á
einu máli heldur fleimm, t.d. einmanaleika, vam-
arleysi bama og fullorðinna, kúgun og mengun.
„Góö skáldsaga getur ekki verið bara á einni
hæð,“ heldur, hún áfram, „hún verður að vera á
mörgum hæðum og rúma margar sögur og mörg
sjónarhorn. Hún á t.d. aö geta sagt aðra sögu eft-
ir tíu ár en hún segir okkur í dag. Svo em bækur
dýrar og því verður að taka á mörgum málum í
hverri bók."
Eins og kaka Prousts
Heimili dökku fiðrildanna er sprottin úr
bemskuminningum Leenu, en þær mnnu Ijóslif-
andi upp fyrir henni þegar móðir hennar afhenti
henni gamlar dagbækur og sögur sem hún skrif-
aði fyrir 15 ára aldur. Hún ólst upp á heimili fyrir
afvegaleidda og heimilislausa drengi sem faðir
hennar veitti forstööu.
„Þessar gömlu dagbækur og sögur vom mér
eins og kökuilmurinn var franska rithöfundinum
Marcel Proust. Þegar ég fór aö lesa þær rifiuðust
upp fyrir mér alls konar smáatriöi úr bemskunni
sem ég hélt að væm gleymd. Ég var þá byrjuð á
annarri sögu, en persónur og viðburðir úr bernsk-
unni leituðu svo sterkt á mig að aðalpersónan
„Góö skáldsaga getur ekki ver-
ið bara á einni hæö, hún verður
aö vera á mörgum hæöum og
rúma margar sögur og mörg
sjónarhorn. Hún á t.d. að geta
sagt aðra sögu eftir tíu ár en
hún segir okkur í dag.“
varð að fara út á eyjuna þar sem heimiliö var. Ég
byggi söguna því á raunverulegum atburöum þótt
ég noti náttúrlega ímyndunaraflið til aö dýpka
hana. Ég vann mikla undirbúningsvinnu fyrir
þessa bók því mér finnst mikilvægt að þeir at-
burðir sem ég segi frá í bókum mínum geti hafa
gerst þótt þeir hafi kannski ekki verið nákvæm-
lega eins og ég lýsi þeirn."
Kvennablöö og kappakstur
Leena skrifaði sína fyrstu bók þegar hún var 24
ára gömul en þá tók hún þáttí samkeppni um af-
þreyingarbókmenntir. í framhaldi af því var hún
gjarnan flokkuð sem afþreyingarfiöfundur í sínu
heimalandi allt þar til hún sendi frá sér söguna
um Heimili dökku fiörildanna sem vann til ýmissa
verðlauna og hefur verið þýdd á mörg tungumál.
„Mér finnst ekkert skammarlegt við það aö
skrifa afþreyingarbækur en gagnrýnendur virðast
ekki kunna að meta þá vinnu sem oft liggurí slík-
um bókum. Ég skrifaöi fyrstu bókina mína þegar
ég átti von á fyrsta baminu mfnu. Maðurinn minn
stakk upp á því að ég notaði tímann til aö taka
þátt í keppninni og ég ákvað að slá til. Þetta var
söguleg skáldsaga, sem gerðist á 17. öld, þannig
aö ég þurfti aö kynna mér minnstu smáatriði um
þaö tímabil. Til þess aö skrifa svona bók veröur
maður að vinna svipaða rannsóknarvinnu og fólk
sem er aö skrifa doktorsritgerö þannig aö ég get
nú ekki séð hvað er svona ómerkilegt við það.
Það er alls ekki eins auðvelt að skemmta fólki og
gagnrýnendur vilja vera láta og ég held nú að það
sé miklu auöveldara að vera leiðinlegur. Síöan
hafa kvennablöðin f Rnnlandi oft haft viðtöl við
mig og þaö þykir gagnrýnendunum heldur ekki fínt
þótt þeir setji ekki út á það að karlrithöfundar lýsi
áhuga sínum á fótbolta og kappakstri í íþrótta-
blöðunum.
Annars er ég er nú orðin þreytt á því að taka
viö skipunum frá körlum um þaö hvemig ég eigi
aö skrifa og þarf heldur ekki lengur að hlusta á
þessa gagnrýni, því ég hef fengið viðurkenningu
sem rithöfundur. Ég held að það sé aö ýmsu leyti
erfiðara fyrir konur en karla að byrja að skrifa og
ýmsir fordómar að kljást við. Ef kona fer t.d. út í
búð og kaupir sér tölvu og kemur svo heim og til-
kynnir gölskyldunni að hún sé að fara að skrifa
halda allir að nú sé hún gengin af göflunum. Ef
karlmaður gerir slíkt hið sama fær hann allt önn-
ur viöbrögð. Konan hans heldur umsvifalaust að
hún sé gift snillingi og tekur sjálfviljug að sér að
sussa á bömin til aö pabbi hafi friö til að skrifa.
Það er því miklu auðveldara fyrir karimenn að
hefla ritstörf og alltaf erfiðara fyrir konumar að
flnna sér tíma. Sjálf þarf ég þó ekki að kvarta, því
maðurinn minn hefur alltaf stutt mig og ég er
hans uppáhalds rithöfundur."
Leena Lander er gift finnskum blaðamanni og
á þrjá stráka á aldrinum 6-13 ára. Auk skáldsagn-
anna skrifar hún leikrit fýrir sjónvarp og er einnig
dálkahöfundur ýmissa blaða og skrifar m.a. um
pólitík, menningu og málefhi kvenna.
„Ég er minn eigin húsbóndi og get gert það
sem ég vil. En þessi húsbóndi," segir hún og
bendir á sjálfa sig, „er mjög harður og fyrirgefur
ekkert sluks. Mér finnst mikilvægast að skipu-
leggja tímann vel og ég sit inni í herberginu mínu
8-9 tíma á dag og skrifa. Fyrir mér eru allar bæk-
ur ævintýri og mig langar til að gefa lesendum
mínum þaö ævintýri sem bækur hafa verið mér.“
sérherbergi I enu lander