Vera - 01.04.1998, Blaðsíða 13

Helstu hugmyndastraumar feminismans
Útdrátlur á megineinkennum hugmyndastrauma feminismans, aðallega byggt á
Feminist thought eftir Tong (1398). Tilgangurinn er að kynna nýliðum nokkrar
meginhugmyndir kvennahreyfingarinnar, til að auðvelda þeim greiningu á hug-
myndafræði Kvennalistans.
Frjálslyndan feminisma
má rekja allt til 19. aldarinnar til Mary Wollstonecraft, John Stuart Mill og
suffragettanna. Meginhugmyndin er að undirokun kvenna megi rekja til
hefða í fjölskyldum og lagalegra hindrana á opinberum vettvangi. Þjóðfé-
lagið telji konur ekki jafn hæfar og karla og útiloki þær frá áhrifum í há-
skólum, stjórnmálum og í atvinnulífi. Því fari hæfileikar þeirra forgörðum.
Jafnrétti krefst þess að leikreglur séu réttlátar þannig að hvorki konur né
karlar séu kerfisbundið dæmd til að verða undir eða tapa. Áhersla er og
á að félagsmótun í skólum og fjölskyldum breytist með breyttum fyrir-
myndum beggja kynja.
Róttækir feministar
telja ofannefnd atriði ekki duga til að afnema kynjamismunun. Undirokun
kvenna megi rekja til karlveldisins, sem einkennist af formlegu og óform-
legu valdi karla, píramítaveldi á stofnunum og samkeppni sem byggir á
forsendum karla. Ekki er nóg að breyta lögum karlveldisins, heldur verði
að breyta grunnstofnunum eins og fjölskyldunni, kirkjunni, stjórnmála-
flokkum, verkalýðshreyfingunni, skólum og akademíunni/háskólum þar
sem þekking og merking hennar er sköpuð. Róttækir feministar leggja á-
herslu á að kynferðið og kynlífið sé grundvallaratriði í kúgun kvenna. Karl-
ar hafi stjórnað kynlífi kvenna körlum til ánægju í gegnum kynlífsiðnað
eins og klám og vændi, nauðganir, kynferðislega áreitni, ofbeldi gegn
konum og börnum, umskurð kvenna eða kvensjúkdómafræði. Þessu
þurfi að breyta en skoðanir eru skiptar um hvernig konur eigi að bregðast
við þessu í eigin kynlífi, kynhlutverkum svo og um mikilvægi móðurhlut-
verksins fyrir konur. Sumar telja móðurhlutverkið byrði og því beri að
frelsa konur undan því með allri mögulegri tækni. Aðrar telja að móður-
hlutverkið sé uppsprettan að valdi kvenna, þar sem þær geymi lykilinn að
lífi framtiðarkynslóða. Konur verði sjálfar að virða þetta hlutverk, því án
þess beri karlar minni virðingu fyrir konum. Sumir leggja áherslu á frjáls-
an vilja í kynferðismálum og að bæði kyn geti losnað úr viðjum hefðbund-
inna kynhlutverka með því að tileinka sér jákvæða þætti frá báðum kynj-
um (androgyny). Róttækir menningarfeministar vara við hættum i kynlífi
og frjósemistækni. Að þeirra mati er vandinn ekki kvenieikinn eða þröng-
ar skilgreiningar á kynhlutverkum, heldur hve lítils metinn kvenleikinn er.
Ef kvenlegar dyggðir á við nærgætni, hógværð, umburðarlyndi, stuðning,
samúð, tilfinninganæmi, umönnun, innsæi og sjálfsfórn væru metnar jafn
mikils og dyggðir eins og ákveðni, árásargirni, harka, skynsemishyggja,
sjálfstraust og stjórnun tilfinninga þá myndu konur verða virtari í samfé-
laginu. Þriðja sjónarmiðið er það að kvenleikinn sé vandamálið af þvi að
hann hafi verið skilgreindur af körlum í þágu karlveldisins.Til að konur
frelsist þurfi því að Ijá kvenleikanum nýja merkingu, sem samræmist vilja
einstakra kvenna óháð því hvernig karlmenn vilji hafa þær.
(vistfræðifeministar) leggja yfirleitt áherslu á náin tengsl kvenna við nátt-
úruna og á mikilvægi sjálfbærrar þróunar. Mies and Shiva sem
Tong(1998) flokkar sem sósíalíska ecofeminista, hafa nýlega sett fram
nokkur þrep sem þurfi að taka ef raunverulega sé stefnt að lífsstíl sem
byggi á sjálfbærri þróun. Meginatriðin eru góðkunn kvennalistakonum.
Framleiðslu eigi að miða við grunnþarfir en ekki hámörkun framleiðslu-
getu; náttúruauðlindir eigi að nota þannig að þeim verði skilað jafngóð-
um til komandi kynslóða; beint lýðræði eigi að taka við af fulltrúalýðræði,
til að allir hafi tækifæri til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri; leysa
skuli vandamál með því að ræða málin í hópum þannig að sem flest sjón-
armið verði virt; nýta þurfi nýjustu tækni og vísindi án þess að kasta göml-
um hefðum og alþýðuráðum fyrir róða; brjóta þurfi múrana á milli vinnu
og leikja/tómstunda, milli vísinda og lista og á milli efnis og anda; líta beri
á náttúruauðlindir sem samfélagseign en ekki einkaeign; karlar og konur
verði saman að tileinka sér lífsstíl sjálfbærrar þróunar ; konur og karlar
þurfa saman að virða hefðbundnar dyggðir eins og umhyggju, ástúð og
umönnun, því aðeins þannig mun friður haldast milli þjóða, kynslóða og
kynja; jöfnuður sé nauðsynlegur. Til þess að allir hafi nóg getur enginn
átt allt. Ef ætlunin er að bæta kjör í þróunarlöndum til jafns við vesturlönd
þá kostar það eitthvað. Jafnvel þó mögulegt væri að byggja auð þróunar-
landa á arðráni á öðrum hnöttum, þá væri slíkt ekki æskilegt þar sem lífs-
stíll ríka hluta jarðarinanr hefur ekki einu sinni tryggt sínu fólki lífsham-
ingju, frelsi, sjálfsvirðingu og frið.
Marxískur femiuismi
lítur á kapitalismann sem uppruna kvennakúgunar. Ef frelsa á allar kon-
ur, ekki bara þær sem skara fram úr, þurfa framleiðslutækin að vera í
eigu almennings. Ef konur yrðu efnahagslega sjálfstæðar verði þær jafn
frjálsar og jafnréttháar körlum. Þetta er einföldun að mati sósíalískra
feminista, sem telja að auk kapitalismans skýri karlveldið undirokun
kvenna. Þeir telja að ráðast þurfi til atlögu við framleiðslutækin og at-
vinnulífið (production), við kynferðisleg samskipti og barneignir (reprod-
uction) og við félagsmótun barna. Þetta verði allt að breytast til að kven-
frelsi og jafnrétti náist. Þessi samhæfing á áhersluþáttum vekur athygli á
hinum mörgu hlutverkum sem konur sinna, en stangast oft á með tilheyr-
andi erfiöleikum og firringu, þ.e. hlutverk eiginkvenna, mæðra, dætra,
elskhuga og starfsmanna
Ofannefndar kenningar taka allar til þjóðfélagsins með einhverjum hætti.
Kenningar sálkönnuða
telja að rætur kvennakúgunar sé að finna djúpt í sálarlífi konunnar sjálfr-
ar. Flestir benda á að tengsl móður, barns og föður fyrstu æviárin (lausn
ödipusarduldarinnar) valdi því að sálgerð kynjanna verði mismunandi, að
drengir sækist eftir valdi og sjálfstæði en stúlkur eftir ástúð og vernd.
Sjálfsmynd stúlkna sé brothættari m.a. vegna mismunandi skilaboða um
það hvort þær eigi að vera sjálfstæðar eða háðar, t.d. eiginmanni og
börnum. Þó að Freud hafi sjálfur talið þetta óumflýjanlegt, samanber orð
hans „anatomy is destiny”, (líkamsgerðin skapar okkar örlög), þá telja
fiestir feministar sem byggja á sálkönnun að leiðin til breytinga sé að báð-
ir foreldrar taki jafnan þátt í uppeldi barna á fyrstu æviárunum og geti því
bæði tekið fæðingarorlof.
Hugmyndir genderfeminista
eru skyldar þessu en þar er talið að uppeldið og um leið sálgerð kvenna
valdi því að þær leggi annars konar siðferðismat á umhverfið en karlar,
þ.e. svokallað umönnunarsiðgæði í andstöðu við áherslur á réttlæti í
hefðbundnum siðfræðikenningum karla. Kvenleikinn sé mikil blessun fyr-
ir mannkynið og þessari siðferðisáherslu kvenna beri að hampa fremur
en hitt og viðurkenna í kenningum um siðferðisþroska. Þetta má tengja á-
herslum margra kvenna á að taka frama barna sinna eða maka fram yfir
eigin frama, þ.e. fórnarlund kvenna er hampað. Margir benda á að fórn-
arlund kvenna fari nú dvínandi með aukinni menntun, aukinni atvinnuþátt-
töku og vaxandi áherslu á að styrkja sjálfsmyndir og sjálfsöryggi kvenna.
Ekki verður því bæði sleppt og haldið í þessum efnum.
GmSSD
t.d. Simone de Beauvoir leit á konur sem „hitt kynið” eða “the other” og
taldi að þannig yrði það áfram á meðan karlmenn skilgreindu kvenleikann
og líf kvenna fyrir þær. Ef konan á að verða hún sjálf verður hún að hefja
sig yfir þær skilgreiningar, titla og eðlisþætti sem sagðir eru takmarka til-
veru hennar. Hún verður að verða það sem hún sjálf vill verða.
snúa Beauvoir á haus að því leyti að þeir segja einnig að konur séu „hitt
kynið” en fagna því í stað þess að hafna því. Það að vera hitt kynið á út-
jaðrinum geri konum kleift að gagnrýna norm, giidi og aðgerðir ráðandi
karlamenningar, sem reynt sé að troða uþþ á alla. Þarna geti konum
leyfst að vera margbreytilegar, öðruvísi og í takt við eigin skilgreiningar og
því hafi þessi staða á útjaðrinum ákveðna kosti. Viðurkennt er að konur
hafi ekki einslita, heildstæða sjálfsmynd eða eðli sem hægt sé að skil-
greina og gera lítið úr. Þarna geti konur verið frjálsar í anda og það opni
þeim ýmsa möguleika, m.a. til að losa sig úr viðjum hefðbundinna eða
karlskilgreindra kynhlutverka. Áhersla á margbreytileika kvenna hefur
gert fræðikonur og konur í kvennahreyfingunni almennt umburðarlyndar
og forvitnar um að kynnast hvernig aðrar konur og þeirra aðstæður séu
líkar eða ólíkar þeirra eigin þannig að betri skilningur hefur náðst þvert á
hópa, sem flestir starfa á útjöðrum eða í grasrótinni fremur en við stjórn-
un samfélagsins.
13 v ra