Ljósmæðrablaðið - 01.05.1990, Blaðsíða 38

Geislun
Geislun var fyrsti umhverfisþátturinn
sem sannaðist að hefði fósturskemm-
andi áhrif. í kringum 1920 var upp-
götvað að barnshafandi konur, sem
fengu geislameðferð við illkynja mein-
um á mjaðmasvæði, eignuðust börn
með mikla galla í miðtaugakerfi og
beinum, með of lítinn heila og andlega
þroskaheft. Svipaðir gallar komu fram
hjá börnum kvenna sem urðu fyrir
geislun frá kjarnorkusprengjum sem
varpað var á Nagasagi og Hiroshima
1945. Röntgengeislar geta skaðað fóstr-
ið fyrstu mánuðina. Núna fara barns-
hafandi konur ekki í röntgengeislun ef
mögulega er hægt að komast hjá því.3
Lungnamyndir og myndir af höfði má
taka á síðasta þriðjungi meðgöngu ef
nauðsyn krefur og er þá fóstrinu skýlt
með blýsvuntu. Síðast á meðgöngu
þegar barnið er orðið fullburða eiga
röntgengeislar ekki að skaða það.
Lyf
Snemma á 6. áratugunum var al-
mennt álitið að einhvers konar hindrun
í fylgju verndaði fóstrið fyrir áhrifum
lyfja sem móðirin tók á meðgöngu. Eft-
ir að áhrif Thalidomids komu í ljós,
uppgötvaðist að mörg önnur lyf fara yf-
ir fylgju og hafa fósturskaðandi áhrif.
Aður en Thalidomid var markaðssett,
var það reynt á tilraunadýrum. Einung-
is var notuð ein tegund dýra, rottur,
urðu ekki fyrir göllum, en kanínur
sýndu galla. Ekki varð vart við að lyfið
ylli neinum fósturgöllum. Lyfið hafði
róandi verkun og var gefið við svefn-
leysi og kvíða. Lyfið reyndist svo skað-
legt að aðeins einn skammtur af því olli
fósturgöllum ef lyfið var tekið 20—35
36 _________________________________
dögum eftir getnað. Fósturgallarnir
voru mjög einkennandi, börnin fædd-
ust með mikið gallaða útlimi og andlit.
Lyfið leiddi til fæðingar þúsunda mikið
vanskapaðra barna.3
Eftir að skaðsemi Thalidomids kom í
ljós var sú stefna tekin að halda lyfja-
notkun á meðgöngutíma í algjöru lág-
marki, einkum þrjá fyrstu mánuðina
þegar flest líffæranna eru að myndast
og hættan á fósturskemmdum er því
mest.
Áfengi telst til lyfja og ættu konur alls
ekki að neyta þess á meðgöngutíman-
um til að vera öruggar um að skaða ekki
fóstrið. Lítið magn af áfengi getur vald-
ið skaða sé það notað á fyrstu vikun-
um, þegar fósturvísirinn er í örum vexti
og vefir og líffæri að myndast.
Einkennin sem geta komið fram hjá
barninu eru að það er óeðlilega smá-
vaxið. Það getur verið þroskaheft, höf-
uðsmátt og með ýmsan vanskapnað
s.s. klofinn góm, óeðlilega lítil augu, af-
lögun á andlitsbeinum, vanskapnað á
útlimum, hjartagalla og galla á öðrum
líffærum. Sé horft á höfuðið frá hlið,
þá skagar ennið óeðlilega fram, nefið
er söðulbakað stutt og uppbrett, efri
vörin dregin aftur á við og hakan inn-
dregin. Talið er að á hverju ári fæðist
mörg hundruð vansköpuð börn á
Norðurlöndunum vegna drykkju
mæðranna.13
Mólikúl flestra lyfja er svo lítil að þau
komast auðveldlega yfir fylgju og í blóð-
rás fóstursins. Mjög mikilvægt er fyrir
I—IÓSMÆÐRABLAÐIÐ