Ljósmæðrablaðið - 15.04.2002, Blaðsíða 14

heilahvel og höfuðkúpu, staðsetningu hjarta
vinstra megin í brjóstkassa og öxul þess, þó
svo fjögurra hólfa sýn sé takmörkuð á þessum
tíma. Magasekk má staðsetja og staðfesta rétta
legu vinstra megin í kviðarholi. Nýru er ekki
hægt að skoða svo snemma en þvagblöðru má
sjá, sem er vísbending um starfandi nýru og
útilokar blöðruklofa. Hendur og fætur má sjá
á þessum tíma og þannig staðfesta að allir
útlimir séu til staðar. Loks er hægt að mæla
hnakkaþykkt fósturs, en aukin hnakkaþykkt er
vísbending um litningagalla og/eða hjartagalla
fósturs (Mynd 1).
Líkur á þrístæðu 21 miðað við aldur
móður og 12 vikna meðgöngu
Aldur móður 12 vikur
20 ára 1:898
22 ára 1:872
24 ára 1:827
26 ára 1:756
28 ára 1:655
30 ára 1:526
32 ára 1:388
34 ára 1:262
36 ára 1:165
38 ára 1:98
40 ára 1:57
42 ára 1:32
44 ára 1:18
Hnakkaþykkt fósturs
Aukin hnakkaþykkt sem slík þarf ekki að vera
annað en tímabundin bjúgsöfnun og eðlilegt
lífeðlisfræðilegt fyrirbæri snemma á
fósturskeiði. Ef hins vegar hnakkaþykkt er
aukin umfram mörk sem sett eru miðað við
meðgöngulengd og aldur móður, þá aukast
líkur á vandamálum.
Margar orsakir geta leitt til þess að hnakkasvæði
fósturs verði óeðlilega ómsnautt. Ein þeirra
er hjartagalli fósturs með tímabundinni
hjartabilun eða aukningu á blóðflæði til höfuðs,
sem getur skýrt hvers vegna bjúgur á
hnakkasvæði hverfur þegar líður á mðegöngu.
Um 70% fóstra með þrístæðu 21 eru með
aukna hnakkaþykkt við 11 vikur en aðeins
30% við 20 vikur (6). Óeðlilegt utanfrumuefni
er einnig nefnt sem möguleg skýring á aukinni
hnakkaþykkt fósturs. Utanfrumuefnið
samanstendur af slímsykrum
(mucopolysaccharide), slímprótínum
(mucoprotein), og bandvefsþráðum sem kóðað
er fyrir á litningum 13, 18 og 21 (7). Hjá
fóstrum með þrístæður er bandvefur óeðlilega
ríkur af kollageni sem leiðir til óeðlilegrar
vökvasöfnunar í húð. Óeðlileg myndun
sogæðakerfis er enn ein orsök aukinnar
hnakkaþykktar en það er vel þekkt til dæmis
í einstæðu X litnings (monosomy X, Turner
heilkenni) þar sem vanþroski er í sogæðakerfi
(8) Þá hafa verið settar fram þær hugmyndir
að bæði blóðleysi og lítið próteinmagn hjá
fóstri geti á samverkandi hátt valdið fósturbjúg,
en hvort um sig er vel þekkt orsök almenns
bjúgs (hydrops) hjá fóstri (9). Veirusýkingar
hafa einnig verið nefndar, sérstaklega
parvóveiran. Lýst hefur verið sýkingu mæðra
með parvóveiru þar sem tímabundinn
fósturbjúgur varð við 12-22 vikur en börnin
fæddust heilbrigð eftir fulla meðgöngu (10).
Af ofangreindu er ljóst að hnakkaþykktin er
aðeins vísbending, líkt og til dæmis aldur
móður, og vísbendinguna er aðeins að finna
við meðgöngulengd 11-13 vikur.
Aldursbundnar líkur á litningagöllum eru
gjarnan kallaðar grunnlíkur (a príorí) en þær
geta verið meiri en aldur segir til um ef konan
hefur áður átt fóstur/barn með þrístæðu.
Hnakkaþykktarmæling; aðferð og
gæðaeftirlit (audit)
Mæling á hnakkaþykkt er framkvæmd í
þykktarskurði (sagittal sniði) sem er sama snið
og haus-daus lengd fósturs er mæld í (mynd
2) Mikilvægt er að stækka myndina þannig
að hún nái yfir meirihluta skjásins. Fóstrið
má ekki vera of reigt því það skapar óeðlilega
aukningu á hnakkaþykkt en heldur ekki of
beygt því beyging (flexion) veldur því að
hnakkaþykktin virðist minni. Mælt er yfir
hálssvæði (cervical spine) frá innri brún húðar
að innri brún mjúkvefja (Mynd 3). Mælingin
er endurtekin nokkrum sinnum og sú stærsta
notuð við útreikning á líkindamati. Mikilvægt
er að greina líknarbelg frá húð fósturs, en þau
geta verið svipuð ásýndar við ómun, bæði lík
þunnri himnu. Helst þarf að sjá fóstrið hreyfa
sig til að geta greint líknarbelg frá húð og þá
annað hvort bíða eftir hreyfingum eða ýta við
fóstrinu. Hnakkaþykktarmælingu má gera
þegar haus-daus lengd er á bilinu 45-84 mm
eða við llv 3d til 13v 6d meðgöngu.
Langoftast er hægt að gera mælinguna með
ómskoðun um kvið en ef lega fósturs eða
líkamsbygging móður er óhagstæð er gerð
ómun um leggöng. Við 12 vikur tekst nánast
alltaf að ná hnakkaþykktarmælingu, en við 14