Ljósmæðrablaðið - 15.04.2002, Blaðsíða 16

öllum tilfellum með mislitnun. Ellefu fylgjusýni
voru gerð til að greina hvert tilfelli af mislitnun.
T il að skimun á fyrsta þriðjungi meðgöngu sé
betri en skimun á öðrum þriðjungi, þarf hún að
vera nærri 10% betri til að vega á móti fósturlátum
sem verða ffá náttúrunnar hendi (16). Skimun á
öðrum þriðjungi meðgöngu með lífefnavísum
leiðir til greiningar á að meðaltali 65% mislitnunar
(17), en ofangreind aðferð Spencers og félaga
leiðir til greiningar á 95% mislitnunar. Ekki leikur
því vafi á yfirburðum skimunar á fyrsta þiðjungi
meðgöngu.
Aukin hnakkaþykkt og hjartagallar
Það er vel þekkt að þegar hnakkaþykkt er aukin
þá aukast líkur á hjartagalla fósturs, óháð
litningagerð (18). I uppgjöri Fetal Medicine
Foundation var tíðni hjartagalla 1%, en jókst í
réttu hlutfalli við aukningu á hnakkaþykkt (19).
Ef hnakkaþykkt var undir 95. hundraðsmarki
(percentile) var tíðni hjartagalla 0,8%, en þegar
hnakkaþykkt var yfir 99. hundraðsmarki var tíðnin
6,35% (20). Ef hnakkaþykkt er aukin og
litningagerð fósturs eðlileg er því skynsamlegt að
meta nánar útlit hjartans og tengingar æða, með
ómun fósturs hjá barnahjartalæknum. Slík
rannsókn fer alla jafna fram við 18-20 vikur, en
í undantekningartilfellum er hægt að framkvæma
skoðunina fyrr, eða við 14-15 vikur.
Aukin hnakkaþykkt og aðrir fósturgallar
Þegar litningagerð fósturs er eðlileg og hjartagalli
er ekki til staðar en hnakkaþykkt fósturs er aukin,
er tíðni alvarlegra fósturgalla hærri en almennt
gerist. Stundum er um að ræða heilkenni sem
ekki er hægt að greina fyrr en á nýburaskeiði en
við 18-20 vikna ómskoðun má greina marga þá
fósturgalla sem em tengdir aukinni hnakkaþykkt
fósturs svo sem naflahaul (21), þindarslit (22),
ýmsa beinasjúkdóma (skeletal dysplasíur) (23)
og fleiri (19). Því meira sem hnakkaþykktin víkur
frá væntanlegu gildi miðað við meðgöngulengd,
þá aukast líkur á vandamálum fósturs og
burðarmálsdauði hækkar. Ef hnakkaþykkt er yfir
95. hundraðsmarki og allt að 3,5 mm fæðast 96,3%
bama lifandi en ef hnakkaþykktarmæling er yfir
6,5 mm fæðast 44,4% lifandi. Það er því ljóst að
því meiri sem hnakkaþykktin er því verri eru
horfur fóstursins. Þetta getur skapað erfiðleika
við ráðgjöf á meðgöngu vegna óvissu, en mikilvægt
er þó að hafa í huga að
ef litningagerð og hjartaómun fósturs er eðlileg
og ómskoðun við 18-20 vikur er eðlileg, þá er
búið að útiloka stóran hluta alvarlegra fósturgalla.
Kostir og gallar við snemmgreiningu
fósturgalla
Flestum verðandi foreldrum finnst betra að vita
fyrr á meðgöngu en seinna ef um alvarlegt
vandamál er að ræða. Ef ljóst er að vandi fósturs
samræmist ekki lífi, eins og til dæmis heilaleysi,
er auðveldara að taka ákvörðun um framhaldið
en ef fóstrið er lífvænlegt, þó svo að um födun
sé að ræða. Greining alvarlegs fósturgalla leiðir
stundum til þess að verðandi foreldrar ákveða að
enda meðgönguna. Einn af kostum við
snemmgreiningu fósturgalla er að meðgöngurof
(fóstureyðing), ef sú leið er valin, er einfaldari
aðgerð við 12 vikur samanborið við tuttugu vikur
og líkamlega auðveldari fyrir móðurina.
Meðgöngurof við 20 vikur er tilfinningalega
erfið upplifun en erfitt er að bera þá reynslu
saman við meðgöngurof við 12 vikur. Fyrir
verðandi foreldra er ef til vill auðveldara að sætta
sig við fósturmissi frá náttúrunnar hendi heldur
en að ákveða sjálf að enda meðgöngu. Vitað er
að allt að þriðjungur fóstra með þrístæður deyja
í móðurkviði frá tólf vikum fram að 40 vikum
en engin leið er að greina við tólf vikur hvaða
fóstur munu síðar deyja á meðgöngu. Að enda
meðgöngu þegar hún er hálfnuð hefur ávallt
mikla sorg í för með sér. Sú sorg er engu minni
en sú sem fylgir því að missa barn undir öðrum
kringumstæðum, eins og við óvæntan barnsmissi
seint á meðgöngu (24). Það er því ljóst að
foreldrar þurfa mikinn stuðning, bæði frá
fjölskyldu og fagaðilum, til að takast á við sorgina
og lífið framundan.
Siðfræði fósturgreiningar
Undanfarin tvö ár hefur verið mikil umræða í
þjóðfélaginu um fósturgreiningu, sérstaklega
greiningu þrístæðu 21. Þegar verið er að meta
réttmæti skimunar fyrir litningagöllum þarf að
hafa í liuga að slík skimun hefur staðið völdum
hópi kvenna til boða síðastliðin 25 ár, en þ að
eru konur 35 ára og eldri. Á þessum tíma hefur
ekki verið gerð athugasemd við þá skimun, þ.e.a.s.
að hún sé siðferðilega röng. Þessi hópur kvenna
hefur sóst eftir þjónustunni og langflestar
kvennanna hafa nýtt sér þennan valkost í gegnum
árin. Skimun sem byggir eingöngu á aldri móður
er almennt talin úrelt í dag, þar sem aðrir þættir
sem gefa betri vísbendingu um litningagalla eru
til. Þávaknar