Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.06.1971, Síða 31

TlMARIT VFl 1971
41
Lengdarmæling'ar
Árið 1968 samdi U. S. Army Topo-
graphic Command í Washington við
Orkustofnun um þyngdarmælingar á
Islandi, sem væntanlega verður lokið
1971. Af því tilefni keypti OS tvö
tellurómetertæki, sem reynzt hafa
mjög vel við þetta verk. Þyrla hefur
verið notuð við verkið og mótuð
hefur verið mælitækni, sem við köll-
um pólmælingu og unnið er úr í raf-
reikni.
Landmælingar OS hafa verið næsta
uppteknar við þetta verk. Þó voru
lengdarmælitækin notuð til að gera
mælingar í 2°-neti við Skjálfanda
haustið 1969. Þær mælingar leiddu
til nokkurs ósamræmis í netinu, og
var því sendur leiðangur til að gera
hornamælingar í punkti vestan á
Tungnafellsjökli og víðar sumarið
1970. Reiknað hefur verið út úr net-
inu bæði með og án lengdarmæling-
anna og munar sums staðar upp und-
ir 0,5 m á hnitum punkta. (Ef gerð
er sú tilgáta, að lengdarskekkja sá
þarna í landsnetinu, en lögun þess
rétt, benda mælingarnar til þess, að
sú skekkja sé fremur pósitiv en
negatív, þ.e. landsnetið sé öf langt,
og geti numið 5 eða 10 mm/km).
Þessar mælingar gefa þó ekkert við-
hlítandi svar við spumingunni um
hugsanlega skekkju í l°-netinu.
Gumarið 1969 var mældur marg-
hyrningur frá vörðu á Tungnafelli
að þríhyrningapunkti Orkustofnunar
á Eyvindarstaðaheiði. Gapið reyndist
um 10 m, sem er alltof stórt, þótt
lengdarmælingarnar væru ekki gerð-
ar með fullri nákvæmni sakir veðurs
og erfiðra aðstæðna. Okkur virðist
því sem annaðhvort séu grófar
skekkjur í mælingum okkar eða þá
að hnit Tugnafells séu röng.
Reynsla okkar af hæðum í lands-
neti bendir til þess, að hæðir lands-
netspunkta séu yfirleitt réttar upp
á 1—5 m.
Mcrking og skráning
Á dögum langskurðanna (sjá kafl-
ann um kortagerð) var vel vandað
til fastmerkja. Digrir og langir bolt-
ar voru steyptir djúpt í sterklegar
klappir, og gerðar voru nákvæmar
staðarlýsingar í sérstakar bækur. Oft
var nafn fastmerkisins grópað og
málað í klöppina við fastmerkið.
Eftir að farið var að nota ljós-
myndir við kortagerð, varð afturför
á þessu sviði. Boltarnir voru grennt-
ir, notazt var oft við stóra steina
í stað klappa og staðarlýsingar voru
sjaldnast gerðar. Það er því oft erf-
iðleikum bundið að finna þessi fast-
merki. Á Þjórsársvæði og við Blöndu
hafa þó allmörg fastmerkjanna verið
staðsett með mælingum síðar.
Síðan 1968 hefur 4 cm langur
messingbolti, 8 mm í þvermál og með
12 mm breiðum haus, verið í notkun
sem fastmerki og til að merkja þri-
hymingapunkta. Undir haus boltans
er skífa, sem fest er við klöppina
með sementi (eða black magic), og
er hún 33 mm í þvermál. Á skífunni
eru stafirnir OS ásamt ártali og nafni
eða númeri punktins. Lýsingar fast-
merkja og þríhyrningapunkta eru nú
gerðar á blöð I stærðinni A5.
Árið 1966 höfðu Landmælingar Is-
lands og Orkustofnun samvinnu um
götun hnitalista landsnetspunkta á
gataspjöld. Orkustofnun fékk þá
númerin 5000 og áfram til eigin nota.
Landsnetsskráin er því geymd á
gataspjöldum, sem bætist stöðugt
við, og listuð eru öðru hverju.
Þegar unnið hefur verið úr mæl-
ingum á ákveðnu svæði, er gerð
innbundin skýrsla um mælingarnar.
Jafnframt er hnitaspjöldum nýju
punktanna bætt í landsnetsskrána.
Sýnishorn af skránni liggur frammi
á þessari ráðstefnu.
tJrvinnsla
Landmælingar Orkustofnunar eru
fremur formfastar, og gerðar hafa
verið margar forskriftir til úrvinnslu
þeirra. Þegar ný tegund verkefna
bætist við, er mælitæknin ákveðin
og venjulega gerðar forskriftir til úr-
vinnslu mælinganna.
Við slíka forskriftagerð er nokkur
stöðlun nauðsynleg, t.d. stöðlun
hnitaspjalda og mælispjalda. Sam-
vinna um slíka stöðlun og notkun
forskrifta gæti sparað landmælinga-
stofnunum nokkurt fé, sérstaklega i
formi aukinna afkasta við mæling-
arnar sjálfar, eins og notkun raf-
reiknis getur haft í för með sér. Hér
á eftir fylgja dæmi um forskriftir,
sem gerðar hafa verið á vegum
Orkustof nunar:
Forskrift MOSAIK til að auðvelda
teiknun útlína ljósmynda inn á kort.
Þessi forskrift kemur að miklu gagni,
þegar fjöldi ljósmyndanna skiptir
mörgum tugum. Kortið með útlin-
um Ijósmyndanna er notað bæði við
áætlunargerð og við mælingarnar
sjálfar.
Forskriftir REDGT og LEVGT til
að jafna hæðaneti. Með endurtekinni
notkun forskriftanna er hægt að
jafna hæðaneti með hundruðum hnút-
punkta og fá sömu niðurstöður, bæði
hæðir og meðalskekkjur, eins bg net-
inu hefði verið jafnað í einu lagi í
risastórum rafreikni.
Forskriftir TRI0-TRI5 til að jafna
þríhyrninganeti með allt að 99 punkt-
um. Hægt er að jafna nokkrum net-
hlutum án þess að stöðva vélina á
á milli. 1 hverjum nethluta geta ver-
ið mest 23 nýir (óþekktir) punktar.
Stefnumælingar og lengdarmælingar,
360° og 400-' kvörðun mælitækja,
jöfnun í plani eða í landsneti (keilu-
hnit), hjástæðar mælingar eru leyfi-
legar.
Forskrift HJAPGT til að reikna
hjálæga punkta, sem mældir eru út
frá þríhyrningapunktum eftir vissum
reglum með málbandi, stöng, basis-
tæki o.s.frv.
Kostnaður og framtíðaráætlanir
Orkustofnun hefur látið gera land-
mælingar á hverju ári I meira en 20
ár. Að líkindum hefur kostnaður á
ári verið jafngildur 3-5 milljónum
króna nú (hér er átt við, að kostn-
aðurinn yrði þessi, ef sömu mæling-
ar væru gerðar með sama liði og við
sömu aðstæður í dag).
Undanfarin 3 ár hafa landmælinga-
menn Orkustofnunar verið önnum
kafnir við þyngdarmælingar á öllu
landinu, og enn bíður allmikið af
gömlum mælingum úrvinnslu og frá-
gangs. Einnig hefur lýsing forskrifta,
sem gerðar hafa verið á vegum stofn-
unarinnar, verið látin sitja nokkuð
á hakanum. Innivinna á veturna
verður því næg næstu ár.
Allmikið er af mældum svæðum,
sem ekki hafa enn verið kortlögð:
Nágrenni Selfoss, svæði austan við
Glámu á Vestfjörðum, Blanda,
Skjálfandafljót. Þessi svæði á að
kortleggja í mælikvarða 1:20.000.
Einnig eru nokkur mæld svæði, sem
kortleggja á í stærri mælikvarða.
Næsta verkefni Orkustofnunar á
sviði landmælinga er á Norð-Aust-
urlandi, og er skissa af 2°-neti, sem
mæla á þar, sýnd hér með. Síðan
verður ef til vill mælt svæði upp af
Skagafirði, en eftir það er framtíðin
þokukennd.
Frá sjónarmiði Orkustofnunar er
það flestu öðru æskilegra, að til sé
fyrstu gráSu þríhyrninganet i land-
inu, sem hægt er að mæla út frá og
kortleggja í án þess að eiga á hættu,
að kortin verði úrelt einn góðan veð-
urdag vegna breytinga á netinu.