Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1971, Page 24

66
TÍMARIT VFI 1971
Lagarfljótskerfi, sem nær frá
Unaósi að Valþjófsstað.
Auk þessa eru svo fjöldi stað-
bundinna kerfa, sem ekki eru sýnd
hér og hafa ekki hlotið neina veru-
lega útbreiðslu, nema helzt Akureyr-
arkerfið um næsta nágrenni Akureyr-
ar. Hér er rétt að geta þess, að árið
1965 var á vegum erlends rannsókn-
araðila mæld nákvæmnishæðarmæl-
ing, sem nær frá Akureyri að Grims-
stöðum á Fjöllum. 1 ráði er að endur-
taka þá mælingu síðar til að sann-
prófa jarðskorpuhreyfingar á þessu
svæði.
Eg vil undirstrika það og kem að
því síðar, að þó þessi kerfi séu flest
tengd sjávarmáli, sjálfsagt mismun-
andi nákvæmlega, þá eru þau frá
sjónarmiði nothæfni sjálfstæð og ó-
samtengd nema innan þeirrar ná-
kvæmni, sem sjávarborð á mismun-
andi stöðum gefa, en það mun vera
næsta ókannað mál hér á landi.
HI. NOTKUN HOBNMÆLDKA
HÆÐA VH) GERÐ HÆÐANETA.
1 yfirliti minu áðan um hæðar-
kerfi á Islandi nú, ræddi ég einungis
þær mælingar, þar sem beitt hefur
verið fallmælingu (nivellement). I
skýrslu Orkustofnunar er þess getið
að hæðir hafi nokkuð verið mældar
með hornamælingu og gefið góða
raun, einkum ef mælt er samtímis í
báðar áttir. Spyrja mætti því, hvort
og að hve miklu leyti hagkvæmt sé
að beita hommældum hæðum við
gerð aðalhæðanets hérlendis. Svarið
fer auðvitað eftir því, hverrar ná-
kvæmni skal krefjast af slíku neti.
En þvi ber ekki að neita, að horn-
mældar hæðir hafa ýmsa ókosti
samanborið við fallmældar hæðir og
hafa menn þvl verið haldnir ýmsum
fordómum í garð þessarar tegundar
hæðarmælinga. Skekkjur í hornmæld-
um hæðum reyndust oft meiri en þær
voru í raunveruleikanum, þar sem
öldur geóíðunnar gengu inn í útjöfn-
unina sem leiðréttingar, einkum þar
sem mjög mislöng mið voru notuð.
Þá ber að geta þess, að um það leyti,
sem farið var að gera verulegar vís-
indalegar rannsóknir á eðli og ná-
kvæmni hornmældra hæða, komu
hæðarmælitæki með sjálfstilltri lá-
réttri sigtilinu á markaðinn, sem
juku afköst við fallmælingu veru-
lega og gáfu meira að segja mjög
fljótt libellutækjum lítið eftir við
nákvæmnishæðarmælingar.
Eins og landslagi, byggð og gróð-
urfari er háttað á Islandi, virðist
þörfin fyrir nákvæmni I mælingum
mjög mismunandi eftir staðháttum.
Annars vegar eru svæði, sem eru lítt
eða ekki nýtanleg, þar sem kort I
mkv. 1:50 000 - 1:100 000 eru nægi-
leg, hins vegar hin nýtanlegu svæði,
þar sem leggja þarf vegi, skipuleggja
land til ræktunar og byggðar, reisa
orkuvirki o.s.frv. Augljóst er að á
þeim svæðum, sem einungis þarf að
mæla með lítilli nákvæmni, ber að
nota þær aðferðir, sem ódýrastar
eru. En jafnvel á svæðum, þar sem
nákvæmniskröfur eru meiri, koma
hornmældar hæðir þó stundum til
álita.
Ég vil hér geta nokkurra þeirra
örðugleika, sem eru á þvl að nota
hommældar hæðir við gerð aðal-
hæðaneta:
1. Óstöðugleiki ljósbrots andrúms-
loftsins. Við honum má sjá m.þ.a.
mæla bæði miðin milli tveggja
punkta samtimis. Þetta gerir