Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1971, Side 35

TlMARIT VFl 1971
77
Tafla 5.
Skipting þríhyrninganeta í flokka og nákvæmniskröfur.
Flokkur Lengd hliða Innstæð (relativ) nákvæmni
1° 30-40 km 2 mm/km 1:500 000
2° 10-20 km 3 mm/km 1:350 000
3° 3-6 km 10 mm/km 1:100 000
4° 1-3 km 10 mm/km 1:100 000
því aö mæla grunnlínur, 6 -10 km
á lengd, ca. 200 km bili. Leitast er
viö að halda innstæðri nákvæmni
grunnlínanna innan viö 1:1000 000.
Til áttunar netsins á sporvölunni
var áður fyrr ákveðin lengd og breidd
sem og útgangsstefna (Azimut) í
einum punkti netsins með stjömu-
mælingum. Við ákvörðun neta hin
síðari ár eru stjörnumælingar fram-
kvæmdar á nokkrum stöðum í netinu
til strangari ákvörðunar á áttun þess.
Þessir punktar eru kallaðir „Laplace-
punktar“. Netinu er síðan jafnað út
á sporvöluna með strangri útjöfnun
og landfræðileg hnit Laplacepunkt-
anna flutt yfir á aðra punkta netsins.
Til þess að auðvelda allar frekari
mælingar og útreikninga á lægri
gráðum þríhyminganetsins er 1.
gráðu netið reiknað homsatt (kon-
form) yfir á kortvörpunarflöt við-
komandi lands eða svæðis og fá þá
þríhyrningapunktarnir rétthyrnd hnit
þess kerfis, sem lagt er til grund-
vallar útreikningum í áðurnefndu
vörpunarplani.
Lægri gráður þríhyrninganetsins
eru síðan felldar inn í hið flata 1.
gráðu net og þá í þeirri röð, sem áð-
ur er upptalin.
Fram til þessa hefur verið litið á
þríhyrninganet sem 100-200 ára fyr-
irtæki, og allar minni mælingar og
útreikningar þvingaðir inn í það,
sama hve spennurnar urðu miklar.
Er þetta ef til vill ekki nema eðli-
legt, þar sem öll hin geypilega reikni-
vinna fór fram í höndunum.
Það má segja að þessum hefð-
bundnu aðferðum hafi verið beitt ó-
breyttum við uppbyggingu þríhyrn-
inganeta allt fram á síðustu ár, eða
þar til rafbylgjumælitæki komu fram
á sjónarsviðið skömmu eftir 1950.
Með tilkomu þeirra gjörbreyttist
afstaða manna til grunnlínumælinga,
vegna þess að nú var mögulegt að
mæla einstakar hliðar þríhyrninga-
netsins beint, þar sem þessi tæki
draga um og yfir 50 km með ná-
kvæmni upp á fáeina sentimetra.
Áður þurfti sérstakt þrihyminga-
net til þess að færa mælikvarða
grunnlínunnar yfir á einhverja hlið
aðalnetsins, þar sem lengd grunnlina
er ekki nema 6-10 km.
Vegna þessarar nýju mælitækni
hefur hin hefðbundna aðferð við
ákvörðun þríhyrninganeta æ meir
vikið fyrir hliðamælingum (trilatera-
tion) (latus = hlið) eða þá sam-
bland hvors tveggja, hliðar og stefn-
ur mældar í sama neti.
Þessi nýja aðferð ryður sér æ
meir til rúms og þá sérstaklega
vegna þess hve miklu afkastameiri
hún er í samanburði við hornamæl-
ingarnar og þá einnig, að kröfur um
sigtimerki og frágang þeirra verða
miklu minni.
Þá hafa og sumar þjóðir tekið upp
þá aðferð að reikna æðri gráður þrí-
hyminganeta úr lægri gráðum, þ.e.
að reikna t.d. 3. gráðu úr 4. gráðu
neti og 2. gráðu úr 3. gráðu o.s.frv.
Þessi aðferð hefur gefið mjög góða
raun og byggist þá fyrst og fremst
á því, hve nákvæmlega hægt er að
ákvarða mælikvarða lægstu gráð-
anna (3. og 4. gráður) með þeim
lengdarmælitækjum, sem nú er völ á.
Með tilliti til þessa er það að verða
æ útbreiddari skoðun manna, að líta
beri á þríhyrninganet, sem síbreyti-
leg (dynamisk) kerfi. Það hefur og í
för með sér, að hin hefðbundna skipt-
ing netanna i flokka er úr sögunni í
venjulegum skilningi, en í staðinn
yrði hún reiknuð upp úr þéttriðnum
og víðfeðmum svæðisnetum með
hliðarlengdum frá 1-3 km. Þetta
þýðir, að í hvert sinn sem þríhyrn-
ingamælingar eru framkvæmdar að
einhverju ráði, hvort heldur um er að
ræða endurmælingar eða nýmæling-
ar, þá yrðu þær ekki þvingaðar inn
í viðkomandi gráður netsins eins og
venja er, heldur væri öllu þríhyrn-
inganetinu jafnað upp á nýtt, sem
leiddi til nýrra hnita á þríhyrninga-
punktunum.
Þessa aðferð hafa Ungverjar tek-
ið upp og síðustu tvo áratugina hafa
þeir ekki mælt 1. gráðu net, heldur
reiknað það upp úr lægri gráðum
með árangri, sem venjulega nær
settum kröfum.
2.0 Þríhymingamælingar
á Islandi.
Þríhymingamælingar á Islandi hóf-
ust upp úr aldamótunum síðustu með
þrihyrningamælingum og kortagerð
danska herforingjaráðsins. Mældar
voru grunnlínur í Reykjavík, Horna-
firði og Akureyri með ,,Jáderin“.
þráðum. Grunnlínan hér í Reykjavík
var mæld í þrennu lagi og tengd
saman með hornamælingum. Enda-
punktar þessarar grunnlínu voru
Grótta og Rauðarárholt. Við mæl-
ingar á Reykjavíkurnetinu frá 1951
var þessi grunnlína, að lengd ca. 6.5
km, notuð óbreytt til ákvörðunar á
mælikvarða netsins. Endapunktar
grunnlínunnar á Akureyri, sem lá
milli Torfuness og Oddeyrar, eru
glataðir.
Veturinn 1965 var gerð lausleg at-
hugun á grunnlínunni Grótta-Rauð-
arárholt með geodimetemiælingum.
Niðurstöður þeirra mælinga bentu
ekki til neinnar mælikvarðaskekkju
á grunnlínunni.
Þegar Danir hófu þríhyrningamæl-
ingar hér, beindu þeir kröftum sin-
um aðallega að strandhéruðunum.
Þannig luku þeir, árið 1903, við þrí-
hyrningamælingar milli Reykjavíkur
og Homafjarðar, og þar sem þeir
mættust á hliðinni Gæsatinda - Hjör-
leifshöfði skeikaði aðeins 0.17 m.
Á næstu árum, eða frá 1906-1914,
þríhyrningamæla Danir frá Reykja-
vík til Skagaf jarðar:
Árið 1906: Reykjavík-Mýrasýsla
— 1907: Mýrasýsla-Breiða-
fjörður
— 1908: Vestfirðir
— 1914: Húnaflói-Skagafjörður.
Árið 1928 er Geodetisk Institut
stofnað og yfirtekur það allar mæl-
ingar á Islandi.
Á árunum 1930-1934 ljúka Danir
svo við þríhyrningamælingar sínar
umhverfis landið með því að mæla
milli Eyjafjarðar og Hornafjarðar.
Skömmu eftir 1950 ákváðu Banda-
ríkjamenn að mæla nákvæma þrí-
hyrningakeðju frá Noregi og Skot-
landi til Kanada (Hiran-keðju) og
skyldi hún liggja yfir Island og
Grænland. Til að tengja saman mæli-
punkta í þessari keðju á Islandi,
reyndist nauðsynlegt að auka og
treysta hið eldra þríhyrningakerfi á
Islandi, og var þetta gert á árunum
1954-56. Skipulagsstjóri ríkisins hef-
ur lýst þessu starfi í skýrslu sinni
á þessari ráðstefnu (bls. 24).