Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1971, Síða 51

TlMARIT VPI 1971
93
Notkun tölvu við landmælingar
Eftir Gunnar Þorbergsson
1. Yfirlit um tölvunotkun
Fyrir 10 árum þótti úrvinnsla land-
mælinga með tölvum nýstárleg. Nú
er varla réttlætanlegt að vinna úr
mælingum, ef í einhverju magni eru,
öðruvísi en í tölvu. 1 dag má ekki á
milli sjá hvor sé þarfasti þjónn land-
mælingamannsins tölvan eða þyrlan,
en tölvan er ótvírætt hlýðnasti þjónn
hans.
Jafnvel þótt landmælingamaðurinn
noti nú á dögum mælitæki og mæli-
aðferðir, sem þekkt voru áður en
tölvur voru fundnar upp, er líf hans
nú með allt öðrum hætti en áður var.
Mælingavinnan er nokkuð reglu-
bundnari, skrásetningin formfastari.
Það fer meiri tími en áður I að
reikna og endurreikna meðaltöl í
mælibókum, en útreikninga, sem áð-
ur tóku vikur, er nú hægt að gera
á klukkustund í tölvu, og niðurstöð-
ur mælinga verða tilbúnar á vikum
í stað mánaða áður.
Því fer þó fjarri að mælingamað-
urinn mæli sitt strik án þess að not-
færa sér hraðvirka tölvu. Nýtt um-
fangsmikið verkefni krefst skipu-
lagningar, mæliaðferðar, sem er
hæfilega nákvæm, tekur stuttan tima
og er sem ódýrust. Áður fyrr var
mæliaðferð ekki ódýr, ef hún hafði
í för með sér umfangsmikla útreikn-
inga. Nú má oftast sleppa þessu
skilyrði og setjast niður og skrifa
forskrift í staðinn.
Samkeppni milli fyrirtækja, sem
stunda landmælingar og kortagerð i
stórum stíl erlendis, er hörð. Tæknin,
sem fyrirtækin hafa yfir að ráða, og
þar með þær forskriftir, sem þau
nota, er snar þáttur í styrk fyrirtæk-
is af þessu tagi. Raunin er líka sú
að litið er á tölvuforskrift, sem gerð
er á vegum sliks fyrirtækis, sem at-
vinnuleyndarmál. Forskriftir, sem
gerðar eru á vegum háskóla, eru
undanþegnar þessari reglu. Þegar
fram líða stundir verða þær enginn
eftirbátur þeirra, sem nú er farið
leynt með.
Nefna mætti þrjú atriði, sem oft
geta valdið erfiðleikum við gerð for-
skrifta til úrvinnslu landmælinga.
Efni þetta var ekki flutt á ráð-
stefnu VFl um landmælingar á
Islandi eins og aðrar þær greinar,
sem birtar eru í þessu hefti Tíma-
rits VFl. Greinin er skrifuð að
ósk ritstjóra timaritsins, til að
gefa beint dæmi um það hvernig
ný tækni hefur breytt vinnuað-
ferðum við landmælingar.
Hið fyrsta er spurningin um form
niðurstaðna: Oft á að nota niðurstöð-
urnar til að gera eftir þeim teikn-
ingu eða kort, og skemmtilegasta
lausnin er þá sú að láta tölvuna
sjálfa gera teikninguna, ef teiknivél
(plotter) er hluti af tölvusamstæð-
unni. Hægt væri að tengja slíkar
teiknivélar við stærri tölvur hér-
lendis.
Annað atriðið er spurningin um
það, hvernig fara skal með grófar
mæliskekkjur. Þær lýsa sér sem stór-
ar mótsagnir í mælingunum, og hægt
væri að láta tölvuna hætta útreikn-
ingum, þegar þær kæmu fyrir. Oft
er þó leitazt við að láta tölvuna
sleppa röngu mælingunni, en þá kem-
ur stundum fyrir að hún sleppir einni
eða fleiri réttum mælingum ásamt
þeirri röngu.
Þriðja atriðið, sem hér skal nefnt,
er takmarkað minni tölvunnar. Við
jöfnun þríliyrninganeta og hæðar-
neta veldur þetta takmörkun á
f jölda óþekktra netpunkta, sem hægt
er að reikna í einu. Sé ákveðin for-
skrift tekin sem dæmi, er hægt að
stilla upp jöfnuhneppi með 23 óþekkt-
um þrihyrningapunktum (46 jöfnur)
og leysa það á fljótvirkan hátt í tölvu
Reiknistofnunar Háskólans. Ýmsir
möguleikar eru á að auka þennan
punktafjölda verulega, en fram til
þessa hefur verið lítil þörf á því
hér á landi.
Hægt er að hafa mikið gagn af
tölvu við hönnun og undirbúning
landmælinga. Þannig er hægt að
reikna styrkleika áætlaðs þríhyrn-
inganets, sem teiknað hefur verið inn
á kort, og fljótlegt er að reikna þær
stefnur, sem mæla á I netinu með
nægilegri nákvæmni til að landmæl-
ingamaðurinn eigi auðvelt með að
finna punktana. Þegar nota á ljós-
myndir teknar úr lofti við kortagerð
borgar sig að teikna útlínur ljós-
myndanna inn á kort, sem síðan er
notað við áætlun og mælingarnar
sjálfar.
Eftir þetta yfirlit um notkun tölv-
unnar verður sagt nokkuð ítarlegar
frá tveimur dæmum um notkun tölvu
Reiknistofnunar Háskólans við tvö
verkefni Orkustofnunar.
2. Notkun tölvu við
þyngdarmæ'.ingar
Árin 1966-1971 voru gerðar um-
fangsmiklar þyngdarmælingar á veg-
um Orkustofnunar. Um 1600 mæli-
stöðvar eru dreifðar nokkuð jafnt um
allt landið og ákveða varð hæð og
legu þeirra flestra með landmæling-
um, en sumar voru þekktar fyrir.
Unnið er úr landmælingunum með
nokkrum forskriftum og niðurstaðan
er hnitaspjöld með númeri, hnitum
og hæðum mælistöðvanna.
Færðar voru sérstakar mælibækur
vegna þyngdarmælinganna sjálfra,
sem gerðar voru með þyngdarmæli
LaCoste and Romberg G-137, en mæl-
ingin i hverri stöð tók 5-10 mínútur.
Eftir mælibókunum eru götuð álestr-
arspjöld, sem innihalda númer stöðv-
ar, dagsetningu, tíma, álestur þyngd-
armælis og hæð hans yfir stöð.
Spjöldin geta einnig innihaldið hnit
og hæð stöðvar, ef hún er þekkt.
Framan við álestrarspjöldin úr hverri
mæliferð, sem venjulega var eitt
dagsverk, er sett spjald með númeri
mæliferðar og öðrum upplýsingum.
Hnitaspjöld ög álestrarspjöld eru
lesin með sérstakri forskrift og upp-
lýsingarnar í þeim sameinaðar og
gataðar á þyngdarmælispjöld, sem