Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1905, Side 33

„innri missjón“ heitir, eigi líka þnngað rót sína að rekja.
En á Höffding hafði jiað jiau áhrif, að hann sat eins og
milli tveggja elda. Fjarstæðunni gat hann ekki trúað og
því átti hann hægt með að fórna kreddunum, en um trúar-
tilfinninguna sjálfa var honum allt sárara. Yirtist eini
vegurinn að íklæða tilfinningu þessa húningi líkinganna og
heimspekilegra hugsjóna, og hjelt hann því um stund
samkvæmt kenningum Rasmusar Nielsens, að hann gæti
sameinað hvorttveggja. trúna og vísindin. En það fór á
aðra leið.
Höffding dvaldi í París velurinn 18fi8 —69; þar kynnt-
ist hann raunspekinni (positivismen) og framþróunarkenn-
ingunni ensku. Þá misti guðfræðin góðan mann, en'heim-
spekin og vísindin unnu annan hetri, því að upp frá því
hefur Höffding verið hinn dyggvasti frömuður allrar frjálsr-
ar rannsóknar og hefur lmnn aldrei iðrað þess síðar,
enda hrosir hann nú opt að guðfræðingnum sáluga, þó að
ekki sje honum ver við hann en hvern framliðinn kunn-
ingja. Upp frá því hændist Höffding sjer í lagi að heim-
spekinni ensku, eins og síðar kom fram í siðfræði hans
og víðar.
En.andi Höffdings hefur aldrei nærsýnn eðanægilátur
verið, og hann var því búinn að kynna sjer vel áður hug-
svifasteinuna þýzku (den romantiske filosofi) eigi síður en
rit Kants, er má heita faðir allrar heimspeki 19. aldar-
innar og varð nú einnig uppsprettan að heimspeki Höff-
dings, þó að raunspekin enska vísaði honum veginn, og
háspeki Spinoza yrði honum æ síðasta leiðarljósið, þar
er reynslan dvín og mannsandinn hvarflar út yfir takmörk
mannlegrar skynsemi, út í ósæið og þá huliðsheima, er
kunna að liggja að sjónheimi vorum. Með Kant varð
hann að viðurkenna það, að mannsandinn ætti sjer tak-
mörk og út yfir þau gæti enginn vitað neitt, — jafnvel
ekki guð-„fræðingarnir“, er þættust þó vita svo margt, bæði
þessa heims og annars — mannleg skynsemi ldyti því að
una sjer i heimi reynslunnar; gæti svo farið, að þar
fyndust einhverjir þættir, er lægju út í huliðsheiminn og