Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1946, Blaðsíða 75

og prestar hafi haldið uppi skólum í kaþólskum
sið, þá var það engin skylda. Hagur skólanna fór
því mjög eftir því, hve þessir aðilar voru vinveittir
skólafræðslu, og hversu rnikið þeir vildu til hennar
leggja. Eftir siðaskiptin urðu þeir, sem efla vildu
skólahald, að snúa máli sínu að mestu til konungs.
Árið 1552 ákvað konungur að stofna latínuskóla
að Hólum og í Skálholti, og skyldu þeir kostaðir af
fé biskupsstólanna. Kennarar skyldu vera 2 við
hvorn skóla, auk skólameistara. Aðalnámsgreinar
voru latína og guðfræði. Um 1600 var bætt við grísku
og nokkru siðar reikningi. í fyrstu var hörgull á
hæfum kennurum hérlendum, svo að fá varð danska
kennara. Sýnir það dálítið, hversu ástatt var um
menntastéttina um siðaskiptin.
Latínuskólastúdentar gátu orðið prestar, en þó
fóru allmargir þeirra utan, langflestir i Hafnarhá-
skóla, því að þar fengu þeir námsstyrk (Garðstyrk).
Flestir lásu guðfræði, einstaka læknisfræði — þótt
ekkert læknisembætti væri stofnað fyrr en 1760 ■—,
enn aðrir stjörnufræði og náttúrufræði, og eftir
1736 lásu margir lög, en lögfræðipróf var þá gert að
skilyrði, ef menn vildu öðlast sýslumannsembætti,
])ótt ekki væri ætíð um þetta liirt.
Fremur lítið orð mun hafa farið af alþýðumennt-
uninni um þessar mundir. En er Guðbrandur Þor-
láksson hóf bókaútgáfu sína (1575), breytti mjög til
batnaðar. Aðallega voru prentaðar guðsorðabækur,
m. a. fræði Lúthers, sem þeir áttu að kunna, er gengu
til altaris.
Árið 1635 var gefin út tilskipun um húsvitjanir
presta. Prestar og djáknar áttu að leiðheina fólki,
eftir því sem við varð komið, en heimilin áttu sjálf
að annast kennsluna.
Engin veruleg hreyting verður á fræðslu- og skóla-
málum Iandsins fyrr en taust fyrir miðja 18. öld.
(73) i