Freyr - 15.01.1987, Blaðsíða 41

Ami ísaksson, veiðimálastjóri,
Veiðimálastofnun
Hugsanleg áhrif eldisfisks á
náttúrulegan laxastofn
Inngangur
Eins og kunnugt er hefur fiskeldi hér á landi vaxið hröðum skrefum á undanförnum 3
árum. Seiðaeldi er enn sem áður í mestum vexti. Einnig er veruleg aukning í eldi á laxi í
fulla stœrð, bæði í landstöðvum og eldiskvíum í sjó. Sömu sögu er að segja afhafbeit. Er
ívo komið að þriðji hver lax sem kemur á land er úr hafbeit.
í ljósi þessarar miklu aukningar er
von aö menn spyrji, hvort villtir
laxastofnar hér á landi séu í hættu
vegna þessarar þróunar. Vitað er
að lax, sem alinn er í sjókvíum,
sleppur oft út og leitar þá senni-
lega í nærliggjandi ár til hrygning-
ar. Hafbeitarlax getur einnig villst
í ýmsar ár í nágrenni hafbeitar-
stöðva og blandað blóði við þann
stofn sem fyrir er. Meginhættan
sem þessu fylgir er því hugsanleg
erfðamengun eða smit vegna sjúk-
dóma en þeir eru algengari hjá
laxi við eldisaðstæður.
Ástand í öðram löndum
Ekki er óeðlilegt að líta til ná-
grannaþjóða okkar og sjá hvernig
þeim hefur tekist að fóta sig á
hinum gullna meðalvegi milli
framþróunar og íhaldssemi.
Sennilega má mest af Norð-
mönnum læra, en þeir framleiða
um 40 þúsund tonn af eldislaxi á
þessu ári. Allur þessi lax er alinn í
sjókvíum en þær eru á víð og dreif
innan norska skerjagarðsins, allt
frá Stavanger til Tromsö. Vegna
byggðasjónarmiða hefur verið
lögð áhersla á að dreifa þessu sem
mest. Af þessum 40 þúsund tonn-
um má gera ráð fyrir að ca 5—
10% sleppi út á hverju ári. Það má
því áætla að 2—3 þúsund tonn af
eldislaxi reyni að ganga í laxveiði-
ár til hrygningar.
Þess ber að geta, að í Noregi
heyrir öll stjórnun á laxveiðum í
sjó undir sjávarútveg. Hagsmunir
sjávarútvegs hafa því haft algjöran
forgang í allra ákvarðanatöku.
Nær allar Iaxveiðiár hafa orðið
fyrir barðinu á gegndarlausri veiði
í reknet fyrir utan norsku strönd-
ina. Umsjón með laxinum eftir að
hann gengur í ferskvatn hefur
Umhverfismálaráðuneytið. Það
hefur lítið getað aðhafst. Þó hefur
það fengið norsk stjórnvöld til að
leggja fram 10 milljónir norskra
króna á næstu árum til göngu-
seiðasleppinga til að styrkja nátt-
úrulegan stofn í tíu norskum lax-
veiðiám. Seiðin verða af stofni
viðkomandi árkerfis.
Þar sem ofveiði á villtum stofn-
um er staðreynd í Noregi eiga
eldislaxarnir auðveldara með að
taka yfir laxveiðiárnar. Menn
fylgjast nú vel með með því,
hvernig þessum löxum, sem orð-
nir eru kynbætt húsdýr, tekst að
hrygna og þrífast í villtu umhverfi.
Segja má að þessi staða mála í
Noregi ætti að vera okkur víti til
varnaðar, ekki síst að því er varðar
stjórnun þessara mála. Stjórnun á
lífsferli laxins í ferskvatni og sjó
ber að hafa á einni hendi.
Aðstæður hér á landi
Ástand villta laxastofnsins hér á
landi er allt annað en í Noregi og
eldisaðstæður hér eru mikið frá-
brugðnar því sem þar er. Líklegt
er að villtum stofnum hér stafi
ekki eins mikil hætta af laxeldi,
eins og raunin hefur orðið í Nor-
egi. Hinsvegar er nauðsynlegt að
vera vel á verði og reyna að mið-
stýra laxeldinu á þann hátt, að
náttúrunni stafi sem minnst hætta
af því, hvað varðar umhverfis-
spjöll, mengun og laxveiði.
Mun nú verða rætt um helstu
laxeldisframkvæmdir hér á landi
með hliðsjón af staðsetningu
þeirra og helstu laxveiðisvæð-
anna.
Staðsetning eldisfyrirtækja
Mynd 1 sýnir staðsetningu helstu
eldis- og hafbeitarstöðva hér á
landi. Að því er náttúrlega vatna-
kerfi varðar, er sú hætta, sem af
þessum stöðvum stafar, æði mis-
munandi. Strandeldisstöðvar nota
flestar sjó til að ala laxinn og
tengjast því ekki vatnakerfum.
Seiðaeldisstöðvar eru hinsvegar
oft staðsettar þannig, að frárennsli
þeirra fer beint í ár og stöðuvötn.
Hætta, sem af þeim stafar fyrir
vatnakerfin, er því tvíþætt.
Annarsvegar berst verulegt magn
Freyk 81