Freyr - 01.11.1993, Blaðsíða 21

21.'93
FREYR 777
Rofdílar.
Rofdílar eru sár í gróðurþekju sem
eru minni en 10 m2 að flatarmáli og
þar sér í beran jarðveg. Frost og
holklaki ráða mestu um myndun
rofdíla en útbreiðsla þeirra vex
með auknu beitarálagi.
Rofabörð.
Rofabörð eru ein algengasta rof-
myndun hér á landi. Rofhraðinn í
þeim er mjög breytilegur og fer
eftir jarðvegsgerð, veðurfari og
ástandi gróðurs.
Jarðskriðsstallar.
Jarðskriðsstallar eru stallar og
tungur í halla sem verða til þegar
jarðvegur skríður fram fyrir áhrif
þyngdaraflsins og frostverkana.
Jarðskrið getur átt sér stað án þess
að gróðurhula opnist. Á vorin þeg-
ar jörð er að þiðna er hættan á
jarðskriði mest. Umferð stórgripa
eykur jarðskrið.
Við mat á ástandi jarðvegs þarf
að taka tillit til allra þessara rof-
gerða. Meta þarf útbreiðslu og
hraða rofsins og haga beitarstjórn-
un í samræmi við niðurstöðurnar.
Gróðurfar
Jarðvegur gefur hvað mikilvægast-
ar upplýsingar um ástand beiti-
lands en gróðurfar veitir verðmæt-
ar viðbótarupplýsingar. Hér á eftir
verður lýst aðferðum sem nota má
við mat á gróðurfari.
Gróðurlendi og gróðurhula.
Framleiðsla gróðurs gefur miklar
vísbendingar um ástand lands.
Nokkrir þættir gróðurfarsins eru
lýsandi fyrir framleiðsluna. Þar má
nefna tegundasamsetningu, fjöl-
breytni, þéttni svarðar og gróður-
hula. Þar sem framleiðsla er mikil
er gróskulegt yfir að líta og gróður-
inn hávaxinn og/eða þéttur.
Framleiðslugetan er háð þeim
tegundum sem eru fyrir hendi.
Land sem lengi hefur verið beitt
hefur oft einsleitt gróðurfar. Þar
sem einkímblöðungar eru ríkjandi
er svörðurinn þéttur. Ef gróðurinn
er að jafnaði mjög snöggur vor og
haust gefur það vísbendingu um að
framleiðsla sé lítil. Þar sem gróður
hefur nýlega numið land (s.s.
mosabreiður á hrauni) gefur land-
ið litla framleiðslu og þolir illa beit
þar sem færri tegundir eru til að
taka við af þeim sem hverfa.
Þær tegundir gróðurlenda sem
jafnan gefa mikla framleiðslu eru
mýrar og mólendi en melar og
sandar gefa litla framleiðslu og urð
og grjót nánast enga. Hlutdeild
þessara gróðurlenda í beitilandinu
gefur því vísbendingu um fram-
leiðslu og framleiðslugetu lands-
ins.
Vísitegundir.
Mat á ástandi gróðurs ætti að
byggja á athugun á vísitegundum.
Vísitegund er algeng planta sem
beit hefur áhrif á. Með mati á
hlutfalli vísitegunda í beitilandi er
hægt að fá vísbendingu um ástand
þess. Eru plöntur með mikið beit-
argildi útbreiddar eða er meira af
plöntum með lítið beitargildi?
{ 1. töflu er listi yfir 16 algengar
tegundir sem ætla má að henti sem
vísitegundir. Vísitegundunum eru
gefin stig eftir því hvernig þær þola
beit og hversu lystugar þær eru
fyrir sauðfé.
Beitarþol plantna ræðst einkum
af vaxtarlagi, þ.e. hvar vaxtar-
broddur er staðsettur. Einkím-
blöðungar þola beit að jafnaði bet-
ur en tvíkímblöðungar.
Lostæti tegunda ræðst af mörg-
um þáttum, t.d. meltanleika og
bragði. Dýrategundir raða plönt-
um í mismunandi forgangsröð eftir
lostæti. Rannsóknir á þessu eru
takmarkaðar en t.d. virðast hross
taka einkímblöðunga fram yfir
blómplöntur. Lostæti getur ráðist
af staðháttum og árstíma. Þá er
smekkur einstakra dýra sömu teg-
undar misjafn.
Þegar hlutdeild vísitegunda í
beitilandi er metin þarf líka að taka
tillit til árstíma, árferðis, gróður-
lendis og tegundasamsetningar á
hverjum stað.
Ástand gróðurs getur verið gott
þó að lystugar tegundir með lítið
beitarþol, t.d. hvönn og blágresi,
hverfi. Lystugar tegundir sem þola
beit, t.d. vinglar og sveifgrös, hald-
ast f landi sem er í góðu ástandi.
Þegar ólystugar tegundir verða yf-
1. tafla. Sextón hentugar vísitegundir.
Vísitegund Beitarþol Lostæti
Fjalldrapi * *
Lyng-flestarteg * *
Ljónslappi * *
Gulmaðra * **
Blágresi * ***
Hvönn * ***
Hrútaberjaklungur * ***
Víðir * ***
Þursaskegg ** *
Finnungur ** *
Hálmgresi ** **
Geldingahnappur ** **
Kornsúra ** ***
Stinnastör ** ***
Vinglar ** ***
Sveifgrös ** ***
Língresi ** ***
Beitarþol: * tegundin víkur við beit, ** tegundin þolir beit. Lostæti fyrir sauöfé: * sneitt er hjá tegundinni meðan kostur er á öðru. ** tegund
ei bitin, *** tegundin er valin úr.