Freyr - 01.11.1993, Blaðsíða 37

21.’93
FREYR 793
það sé farið að há því þó að hless-
ingur sé ekki kominn fram og hefur
það iðulega verið staðfest við
krufningu á kindum sem enn virt-
ust vel á sig komnar.
Því miður eru ekki tiltæk nein
örugg próf sem geta sagt til um
hvenær eða hve oft sé nauðsynlegt
eða borgi sig að gefa allri hjörðinni
ormalyf. Þar verður framar öðru
að byggja á reynslu og natni fjár-
mannsins. Við slíka ákvörðun velt-
ur á miklu hve vel hefur verið fylgst
með þrifum'fjárins og aðbúð allri.
Votviðrasöm tíð, snögg beit í
þröngum girðingum skapa aðstæð-
ur til ormasýkingar fjárins, einhæf
fóðrun með lélegu heyi auka svo
enn á hættuna á því að ormarnir
nái yfirhöndinni. Það mun vera
nokkuð almenn reynsla bænda þar
sem fé er beitt í þröng girðingar-
hólf vor og haust, að nauðsynlegt
sé að nota ormalyf til að koma sæld
í féð að vetrinum. Á það einkum
við um yngra féð. Margir hafa það
fyrir reglu að gefa fé lyf fljótlega
eftir að það er komið á gjöf og
síðan aftur seint á vetri til að girða
fyrir ormasmit magnist úr hófi þeg-
ar fé er sleppt á vorin, einkum þar
sem nota þarf túnbeit, en með
vorinu eykst jafnan fjöldi orma-
eggja í saur kindarinnar.
Bent hefur verið á ýmsar leiðir
til að girða fyrir að ormalirfusmit
magnist úr hófi í högum. Skipu-
lagður flutningur fjár milli beitar-
hólfa hefur komið að gagni, en
aðeins notaður við tilraunir hér á
landi.
Víðáttumikil beitilönd og afrétt-
ir hafa reynst góð vörn gegn orma-
smiti. Ef hafa þarf fé í girðingum,
ríður á ofsetja þær ekki í lengri
tíma. Ef tök eru á, ætti að hlífa
slíkum girðingum við fjárbeit ann-
að hvert ár og ekki á það síður við
um túnbeitarhólf, og forðast að
bera sauðatað á þessi hólf.
í fjárhúsum draga grindagólf
eða netgólf, stöðugur þrifnaður
við brynningarílát og garða úr
smithættu af völdum orma.
Til að veikja ekki viðnámsþrótt
fjárins, er nauðsynlegt að taka fé á
Ristilormar í saudkind.
Barkapípuormar í kind.
gjöf áður en það fer að verða fyrir
áföllum eða hrekjast að ráði.
Kindur sem sýkjast of ormum
mynda mótefni bæði gegn ormun-
um sjáll'um og lirfum þeirra. Enn
nær þekking manna í þessu efni of
skammt til þess að tekist hafi að
þróa bóluefni gegn lungnaormum í
kálfum og gefur það sæmilega
raun.
Þá hefur nokkuð verið reynt að
eyða smithæfum ormalirfum úr
bithaganum með lirfudrepandi
efnum sem ekki skaða búsmala og
með sýklum og sveppum sem eru
hættulegir lirfunum. Enn sem
komið er hefur árangur ekki verið
teljandi. Þegar sina er brennd á
vorin farast væntanlega flestar
ormalirfur.
Margar heimildir greina frá því
að jafnan hafi borið mest á orma-
sýkingu í sauðfé eftir votviðrasöm
sumur þegar fóðuröflun var erfið,
hey léleg og skemmd. Þegar fóðra
þurfti fé með slíku heyi fór jafnan
að bera á ormaveikinni er kom
fram á veturinn, jafnvel þegar að
haustinu og var þá oft mesta basl
að koma þessum sjúklingum fram.
Menn reyndu þá ýmis lyf, t.d.
blásteinsvatn 1%, álúnvatn, sortu-