Freyr - 01.11.1993, Blaðsíða 38

794 FREYR
21.’93
Sauðkind gefið ormalyf.
,lyngsseyði og lýsol- eða kreolins-
vatn 1%.
Best mun þó hafa gefist að nota
tóbak og tóbaksseyði. Handa
gemlingum eða haustlömbum var
notað 10 grömm af blaðtóbaki.
Var tóbakinu annað hvor troðið
upp í kindina í smáum skömmtum,
eða gert var seyði með því að sjóða
þennan afmælda tóbaksskammt í
pela af vatni og gefa veiku kindinni
seyðið í þremur skömmtum á ein-
um sólahring. Lengi var hægt að fá
tókbaksblöð tollfrjálst til þessara
nota.
í byrjun fjórða áratungarins hóf
prófessor Niels Dungal rannsóknir
á ormaveiki í sauðfé, en á þeim
árum olli veikin óvenjulega miklu
tjóni víða um land. Jafnframt gerði
hann tilraunir með lyf sem ekki
hafði áður verið notað hér á landi,
tetra klórkolefni. Lyf þetta, sem
síðar hlaut nafnið „Dungalslyf" í
munni bænda, reyndist mjög vel að
dómi flestra sauðfjáreigenda,
töldu sumir það hreinan bjargvætt í
baráttunni við ormaveikina.
Um nær tveggja áratuga skeið
var „Dungalslyfið“ almennt notað,
enda mjög handhægt og fjótlegt að
gefa það.
Hinsvegar er nauðsynlegt að
svelta féð fyrir og eftir inngjöf í
sólarhring og féll mörgum fjár-
mönnum það illa. Ennfremur gat
verið varasamt ef féð komst í kvist-
beit eða fjörubeit fljótlega eftir
inngjöf. Olli það stundum tjóni á
einstaka jörðum. Ekki settu menn
það þó svo mjög fyrir sig og var
lyfið notað um allt land að kalla,
þar til nýtt ormalyf „Phenothiasin"
eða „græna duftið“ fór að berast til
landsins í lok fimmta áratugarins.
Lyfið þurfti að hræra vel út í vatni
fyrir inngjöf og hella í kindina. Var
inngjöf því mun seinlegri heldur en
verið hafði er „Dungalslyfið" var
notað, sem gefið var með sérstakri
pípu er tók afmældan skammt 5 cc.
Par sem phenothiasin var hættu-
laust, fjölvirkt og ekki þurfti að
svelta féð fyrir inngjöf, tóku bænd-
ur fjótlega upp notkun þess. Fé
sem fengið hafði Phenothiasin
þoldi fyrst á eftir illa snjóbirtu.
fékk hvarmabólgu jafnvel ský á
augum svo að byrgja varð það inni
nokkra daga, þvagið varð rauðleitt
og litaði ullina. Hvortveggja féll
sumum fjármönnum illa.
Þau ormalyf sem nú eru notuð
handa sauðfé hér á landi, eru öll
fjölvirk, eru virk bæði gegn iðra-
og lungnaormum en tilhreya þrem-
ur óskyldum lyfjaflokkum:
benzimidasolum, levamisolum og
avermerktinum.
í lok sjötta áratugarins kom á
markað hér á landi lyfið thi-
benzole, hættulaust og fjölvirkara
en lyf sem áður voru hér á markaði
fyrir sauðfé. Lyfið var ýmist fram-
leitt sem kökur (boli) eða sem
mixtura tilbúið til notkunar. Thi-
benzole vet varð fljótt vinsælt lyf og
leysti af mestu af hólmi þau lyf sem
fyrir voru.
Síðar var farið að nota önnur
ormalyf af þessum sama lyfja-
flokki, einkum fenbendazol lyf og
eru lyfin Panacur vet og Fenasol vet
nú í sérlyfjaskrá og víða notuð.
Um svipað leyti og Thibenzole
vet varð fáanlegt, kom á markað-
inn lyf af flokki levamisola, tetrem-
isol klóríð, sem hér á landi var selt
undir nafninu Riperco vet. Lyfið
var látið út í töfluformi. Það virkar
vel á þráðorma, en með öðrum
hætti heldur en lyf af loki benx-
imidasola. Því var ráðlagt að nota
lyf af þessum tveimur lyfjaflokkum
til skiptis, bæði til þess að ná betri
árangri og til að forðast að fram
kæmu ormastofnar sem væru
ónæmir fyrir lyfjunum. Nú er eitt
lyf á markaði hér sem inniheldur
tetramisol klórið, Ormasol vet.
Fyrir nokkrum árum síðan
komu á markað hér á landi lyf af
flokki avermectina. Þessi lyf eru
mjög fjölvirk. Auk þess að vera
virk gegn þráðorminum í melting-
arvegi og öndunarfærum eru þau
einnig virk gegn maurum og
lúsum. í sumum héruðum hafa þau
því verið notuð í stað sauðfjárbað-
ana.
Hér á landi eru á markaði tvö
lyfjaform af þessum flokki ætluð
sauðfé. Ivomec vet, sem er stungu-
lyf og inniheldur ivermectinum og
Oramec Drench vet, sem er
mixtura tilbúin til inngjafa og inni-
heldur einnig ivermectinum. Lyf
þessi virka á taugakerfi sníkjudýra
og lama þau svo þau drepast.