Freyr - 01.03.1995, Blaðsíða 34

Mjaltir - til umhugsunar og
upprifjunar
Guðný Helga Björnsdóttir, Búvísindadeild, Hvanneyri
Hér á eftir fer hluti ritgerðar sem unnin var við áfangann Rekstrartœkni við
Búvísindadeildina á Hvanneyri. í ritgerðinni var gerð úttekt á mjöltum í tveimur
fjósum. Sá hluti sem hér birtist fjallar um hvernig haga skyldi mjöltum þannig að
þœr verði bœði bónda, kú og mjólk til góðs. Við lesningu þessarar greinar geta
mjaltamenn velt því fyrir sér hvernig þeir haga mjöltum sínum og hvort eða
hvernig þeir geti bœtt mjaltirnar hjá sér.
Mjög misjafnt er hvemig menn
haga mjöltum. Vinnurannsóknir sem
birtar vom árið 1976 sýndu að mjaltir
væru allt að 63,9% heildarvinnutíma
í fjósum. Þar var tíminn 5-11 mínútur
á hverja kú. Það sem helst leiddi til
mismunar í þeim tíma vom hreytur
kúnna'. Árið 1981 birtust þær nið-
urstöður að í fjósi með 30 árskýr færi
80% vinnunnar í mjaltir, en 70% ef
mjólkað væri í mjaltabás 2. í mjalta-
bás fer meiri tími í þrif og undirbún-
ing en ef mjólkað er á ijósbásum. Þar
sem svo mikill tími fer í mjaltimar er
um að gera að haga þeim sem best,
þannig að bæði kúm og mjaltamönn-
um líði vel við vinnuna.
Fóðrun
Ekki er nauðsynlegt að gefa kúm
fyrir mjaltir. En ef gefa á kúm áður
en mjólkað er skyldi það gert
nokkru áður og þá ryklaust og gott
hey. Ef fóðrað er með votheyi sem
ekki hefur verkast sem skyldi er
ekki gott að gefa það fyrir mjaltir
því hætt er við að „óhentugt" bragð
komi þá af mjólkinni.
Fóðrun á meðan á mjöltum stend-
ur veldur óróa og kýmar selja verr.
Þrif flóra
Áður en mjólkað er skal þrífa
flórinn, annars er hætta á að skítur
berist upp í básana og óhreinki
þannig kýrnar og auki hættu á að
óhreinindi berist á mjaltatækin og í
mjólkina. í mjaltabás skyldi skola
básinn eftir hvern hóp. Þannig
minnkar smithætta og þrif aukast.
Guðný Helga Björnsdóttir.
Mjaltavélar
Yfirfara þarf mjaltavélarnar við
og við. Er slíkt í verkahring mjólk-
ureftirlitsmanns, en yfírleitt kemur
hann ekki nema einu sinni á ári í
hvert fjós. Þess á milli skyldi bónd-
inn fylgjast með mjaltavélinni. I því
tilviki er mest áríðandi að fylgjast
með spenagúmmíum og sogskipti.
Ef sogskiptarnir vinna mishratt hef-
ur það slæm áhrif á júgur kúnna,
sérstaklega ef þær eru mjólkaðar
sitt á hvað með mismunandi sog-
skiptum. Slitin spenagúmmí særa
spenana og leiða til hærri frumu-
tölu, lélegri sölu og jafnvel júgur-
bólgu.
Mjaltaröð
1 hverju fjósi er hópur mismun-
andi kúa. Þeim ætti að raða á bás-
ana í þeirri röð sem heppilegt er að
mjólka þær. Sú röð ætti að vera
þannig að fyrst séu yngstu og heil-
brigðustu kýrnar mjólkaðar, þá
eldri og heilbrigðar kýr og loks kýr
með háa frumutölu og kýr sem eiga
það til að fá júgurbólgu án nokkurs
fyrirvara. Allra síðast skyldi mjólka
sýktar kýr og gæta þess að sýkt
mjólk fari ekki með sölumjólkinni.
Með því að raða kúnum á básana
eykst ekki einungis öryggi mjalt-
anna. Auðveldara verður að fóðra
kýmar eftir þörfum þeirra þar sem
líklegt er að kýr á svipuðum stað á
mjaltaskeiði og með svipaðar fóð-
urþarfír lendi hlið við hlið.
Þvottatuskur
Æskilegast er að vera með ein-
nota tuskur til að þvo júgur kúnna.
Einnig er unnt að vera með tau-
tuskur, en þær þarf að þrífa vel á
milli mjalta. Nokkuð algengt er að
bændur hafi gamla þvottavél í
mjólkurhúsinu og þvoi þvottatusk-
umar í henni á milli mála eða sjald-
nar. En oft eru tuskur látnar standa í
heitu sápuvatni og skolaðar. Áður
en gengið er til fjóss með þvotta-
tuskumar þarf að vinda þær séu þær
geymdar í vatni á milli mála og
setja þær í heitt vatn, gott getur ver-
ið að hafa örlítið sótthreinsiefni í
vatninu.
Nota skal hverja tusku einungis á
eina kú og ef kýrin er óhrein þarf
jafnvel að nota tvær tuskur til að
þvo hana.
122 FREYR - 3. '95