Freyr - 01.05.2001, Qupperneq 14

sumpart blautu rúlluheyi fram eftir
löngum görðum hefur reynst mörg-
um bóndanum erfið vinna og tíma-
frek. Sumir bændur hafa komið sér
upp tækni er léttir af mesta erfið-
inu, s.s. ýmiss konar fóðurvögnum.
Fljótlega fóru menn einnig að prófa
gjafagrindur til að gefa rúllur í í
heilu lagi. Hér á eftir er stutt yfirlit
um reynslu af mismunandi gerðurn
gjafagrinda, en nánari tilraunanið-
urstöðum hefur áður verið gerð
grein fyrir (Jóhannes Sveinbjörns-
son 1996, 1997).
Fyrst var einkum um að ræða
grindur sem voru tiltölulega ein-
faldar, gjarnan hringlaga, og ekki
gert ráð fyrir því að rúllan væri
unnin niður á neinn hátt. Þessar
grindur hafa reynst ágætlega til
notkunar utandyra og í taðhúsum,
en í húsum með trérimlum, og þó
einkum stálristum, er notkun þeirra
vandkvæðum háð vegna mikils
slæðings. Einnig er á þessu sá ann-
marki að sauðfé á erfitt með að ná
alla leið inn í miðju rúllunnar í
svona grindum, þó svo að það sé
ekki vandamál fyrir stórgripi. Á
þessu síðarnefnda vandamáli var
ráðin bót með nýrri gerð af gjafa-
grind sem var hönnuð af Magnúsi
Kristjánssyni, bónda í Hraunsmúla
í Kolbeinsstaðahreppi, en smíðuð
af Vímeti hf. Grind þessi rúmar
einn rúllubagga og úr henni geta ét-
ið 20-25 kindur í einu. Grindin er
ferköntuð, tvær hliðar liennar fast-
ar, en hinar tvær geta gengið inn og
því þrengist grindin smám saman
eftir því sem heyið ést úr henni. At-
huganir voru gerðar á notkun þess-
arar grindar á Hvanneyri veturna
1994-’95 og á Hvanneyri og Hesti
veturinn 1995-’96. Þó svo að slæð-
ingur væri minni úr þessari grind
heldur en fyrri gerðum gjafagrinda,
var hann þó það mikill að hann
skapaði vandamál, einkum á Hesti
þar sem stálristar eru í gólfi. Þær
stífluðust tiltölulega fljótt ef ekki
var sópað nánast daglega. Því fór af
stað vinna við að þróa aðra gerð
gjafagrinda sem var byggð upp á
svipaðan hátt og sú fyrri nema hvað
hún var tvöfalt lengri og með
slæðigrindum á langhliðum, en
skammhliðar vom lokaðar. Rúllan
var þá skorin niður í miðju og jöfn-
uð gróflega og slæðigrindur svo
lagðar ofan á. Slæðingur var mun
minni í þessari gjafagrind heldur en
fyrri útfærslu og í tilraunum kom
ekkert fram sem benti til þess að
fóðrun á gjafagrindum gæti ekki
skilað sambærilegum árangri varð-
andi þrif og afurðir og hefðbundin
fóðrun á garða (Jóhannes Svein-
bjömsson 1996, 1997).
Síðartalda gerð gjafagrindarinnar
var svo þróuð áfram af Vímets-
mönnum í mjög góðu samstarfi við
bændur. Báðar gerðirnar eru á
markaði og hafa selst í þónokkmm
mæli. Þessu til viðbótar má nefna
að bændur hafa líka smíðað ýmiss
konar útfærslur af gjafagrind-
um/jötum sem sérstaklega eru
hugsaðar til gjafa á rúlluböggum.
Eitt einfaldasta formið er að gefa
rúllurnar á nk. fóðurgang/garða
sem er um 1,3-1,5 m á breidd. Þá
er rúllunum ekið eða ýtt eða þær
hífðar inn á þennan gang og dreift
úr þeim eftir atvikum. Jötustokkur-
inn má vera 30-40 cm á hæð til að
féð nái niður. Hæð jötustokksins er
það sem takmarkar hversu þykkt
lag af heyi má setja í jötuna, án
þess að slæðingur fari að verða
vandamál. Ef heyið nær upp fyrir
jötustokkinn draga kindumar það í
stórum stíl niður á gólf. Rúlla sem
er 1,2 m í þvermál er 60-70 crn á
hæð þegar búið er að skera hana
niður í miðju og fletta henni út.
Þetta þýðir að flytja þarf a.m.k.
helminginn af rúllunni til í jötunni
til þess að yfirborð heysins verði
ekki hærra en jötustokkurinn. Síð-
an, þegar étist hefur úr hliðum rúll-
unnar, þarf að moka því sem er á
miðju jötunnar út til hliðanna svo
að féð nái í það. Þetta er auðvitað
þónokkur vinna, en þó trúlega
minni heldur en að bera hey fram á
garða. Ástæðan fyrir því að ein-
hverjir velja svona lausn fremur en
t.d. Vírnets-grindurnar er væntan-
lega munur á stofnkostnaði. Það
sem Vírnets-grindurnar hafa hins
vegar fram yfir þessa lausn tækni-
lega séð er einkum tvennt:
Hæð jötustokks er stillanleg,
þannig að rúllan, skorin niður í
miðju (60-70 cm), nær ekki upp
fyrir jötustokkinn sé hann í efstu
stillingu.
Grindin „mjókkar" eftir því sem
ést úr henni og því nær féð að klára
heyið úr henni, án þess að þörf sé á
að moka heyinu til.
Hagkvæmni gjafagrinda
Vinnumagn við gjafir á rúllu-
böggum, ef engin sérstök tækni er
notuð, liggur einhvers staðar á milli
gjafa á þurrheyi og votheyi, eða um
30 mín/dag/100 kindur, eins og sjá
má í 7. töflu hér að framan. Ef not-
uð er sú tækni að gefa í gjafagrind-
ur með slæðigrindum, þar sem rúlla
er skorin niður í miðju, þá er vinn-
an við heyfóðrun um 10 mín/dag.
Vinnuspamaðurinn er þá um 20
mín/dag/100 kindur. Á 600 kinda
búi eru þetta 120 mín., eða 2 klst. á
dag. Ef við gefum okkur að féð sé á
innistöðu 200 daga á ári þá em það
400 vinnustundir á ári sem sparast.
Spurningin er svo bara hvort og
hvemig menn reikna þennan spar-
aða tíma til verðs.
Við magninnkaup hafa gjafa-
grindur frá Vímeti með slæðigrind-
um verið boðnar á um 125.000 kr.
án vsk. Við hverja grind eru að
jafnaði um 60-70 kindur sem þýðir
að stofnkostnaður á kind er um
2000 krónur. Til samanburðar hefur
verið áætlað að stofnkostnaður við
hefðbundinn garða sé um 1000 kr. á
kind. Mismunurinn er þá um 1000
kr. á kind. Við skulum gera ráð fyr-
ir að hvort tveggja geti enst í 20 ár,
sem er þó sennilega vanáætlað fyrir
gjafagrindina, en kannski ofáætlað
fyrir garðann. Þessi viðmiðun er
notuð því að þetta er algengur af-
borgunartími lána sem Lánasjóður
landbúnaðarins veitir til fjárhús-
bygginga eða endurbóta á fjárhús-
um. Afborgun af slíku láni er þá
5% á ári og vextir eru 3,3%.
Greiðslubyrði á ári er því samtals
14 - pR€VR 6-7/2001