Freyr - 01.08.2003, Blaðsíða 10

Skógrækt og sveppir
Líf trjáa og sveppa er
samofið eins og títt er
um lífverur sem deila
sama blcttinum. Tré tengjast
þó ákveðnum hópi sveppa mun
sterkari böndum en flestum
öðrum lífverum skóga.
Rótarendar flestra trjáa bera
þéttofna sveppþráðakápu þar sem
rót og sveppur mynda saman það
sambýli sem heitir svepprót og er
hjá flestum trjám af útrænu gerð-
inni. Tréð fær næringu úr jarðvegi
fyrir milligöngu svepprótarsveppa
sinna en séu þeir ekki fyrir hendi
þrífst tréð mun verr en ella. Svepp-
rótarsveppir hafa þróast með hýs-
iltrjám sínum og fá þá orku sem
þeir þurfa af þeirri orku sem trén
binda ineð ljóstillífún. Orkan flyst
á formi sykra frá laufblöðum og
niður í rót og þaðan lekur hluti
sykranna yfir í sveppþræði sem
hringast um frumur utanvert í rót-
inni og áfram í kápu sem þekur yf-
irborð rótarenda. Þegar sykrur frá
trénu koma yfir í sveppþráð er
þeim umsvifalaust breytt í önnur
orkuefni, trehalósa, mannitol og
glýkógen sem eru dæmigerð kol-
vetni sveppa sem tréð getur ekki
náð aftur til sin. Þennan orkuforða
sinn geymir sveppurinn aóallega í
kápunni utan um rótarenda, ásamt
öðrum næringarefnum, sem tréð
getur þó fengið þurfi það á þeim
að halda. Tréð lætur svepprótar-
sveppum sínum í té nálægt 10%
þeirrar orku sem það bindur með
ljóstillífún.
Margir sveppir eru afkastamikl-
ar rotverur og brjóta niður lauf
trjánna í sverði og losa úr þeim
næringuna þannig að hún geti nýst
aftur. Með sveppum vinna að
þessu ýmis smádýr sem búa í efsta
lagi jarðvegs. Við er þó sérlega
erfitt að brjóta niður og það eru
helst ákveðnir kólfsveppir, sem
oftast eru nefúdir fúasveppir, sem
geta brotið hann niður en viður er
gerður úr tiltölulega þolnum efn-
um sem ekki er á færi hvers sem
er að búta í sundur.
eftir
Guðríði Gyðu Eyjólfsdóttur,
sveppa-
fræðing,
Náttúrufræði-
stofhun
íslands,
Akureyrar-
setri
Hópur sveppa getur aðeins
nærst á lifandi vef hýsla sinna og
sníkja næringu úr þeim. Misjafnt
er hversu miklum skaða þeir valda
við þessa iðju sína og hve mikið
viðnám hýsill getur veitt er
sníkjusveppur leggur til atlögu við
hann. Ryðsveppir eru dæmi um
nauðbundna sníkjusveppi sem
vaxa ekki nema á hýslum sínum.
Aðrir sníkjusveppir, sem ekki eru
nauðbundnir hýslum sínum, flýta
fyrir því að greinar eða blöð deyi
og brjóta þau síðan niður sér til
viðurværis.
Eitt tré getur hýst marga sveppi
frá því það vex upp af fræi og þar
til það deyr í hárri elli, fellur og
liggur árum saman í skógarbotn-
inum og rotnar. Annars vegar lif-
andi og hins vegar dautt og síðan
eru lauf, börkur, viður og mis-
munandi stórar greinar allt bú-
svæði fyrir mismunandi tegundir
sveppa.
Af framansögðu má ráða að vart
verður þverfótað í skógi fyrir
sveppum. Það ber hins vegar litið
á þeim nema í stuttan tíma rétt á
meðan þeir mynda aldin og gró en
megnið af vaxtartímanum eru þeir
að störfúm og safna orku til að
mynda aldin sín.
SVEPPATÍNSLA
1 ágúst er sá tími sem tína má
sveppi til matar í skógum lands-
Best er að tína matsveppi í þurru veðri oa nota til þess tágakörfu. Þannig
verða sveppirnir ekki fyrir miklu hnjaski. íbrúnu körfunni eru lerkisveppir
sem voru hreinsaðir gróflega áður en þeir voru lagðir i körfuna en óhreins-
aðir sveppir eru I þeirri Ijósu. Mynd: G.G.E.
110 - Freyr 6/2003