Freyr - 01.08.2002, Page 14

Varðvelsla búQárkynla
ð Norflurlöndum
Hvers vegna á að
VERNDA BÚFJÁRKYN?
Komið hefur í ljós sl. tvo ára-
tugi að hættan á að erfðamengi
búfjárkynja á Norðurlöndunum
glatist fer vaxandi. Ástæða þess
er aukin viðskipti með erfðaefni
milli landa og kröfiir um aukna
framleiðni í búíjárframleiðslu.
Við þessar aðstæður eru búíjár-
kyn, sem standast ekki fram-
leiðnikröfur, einkum í hættu á að
hverfa af sjónarsviðinu, en vitað
er að yfír 30% af þekktum bú-
tjárkynjum í Evrópu hafa horfíð
eða eru að deyja út.
I þessu sambandi hefúr al-
þjóðasamfélagið, m.a. á vettvangi
FAO, skilgreint eftirfarandi
ástæður fyrir nauðsyn þess að
varðveita erfðalindir búfjár:
1. Svara líffræðilegum og efna-
hagslegum þörfum fyrir erfða-
efni nú og í framtíðinni.
2. Tryggja undirstöðuerfðaefni til
vísindalegra þarfa.
3. Varðveita erfðalindir búijár sem
hluta af menningararfmum.
Hér má sjá að það em fjöl-
breyttar þarfír á ferð. Saga búfjár-
ræktarinnar sýnir skýrt og greini-
lega að búfjárkyn, sem um lengri
eða skemmri skeið, hafa verið
álitin lítið áhugaverð, hafa á
öðmm tímum verið mikilvæg í
matvælaffamleiðslu. Það getur
stafað af sérstökum eiginleikum
þeirra, sem á tímabili hafa ekki
verið taldir áhugaverðir, eða upp
kemur þörf fyrir sérstakar arfgerð-
ir eða búfjárkyn sem gagnast
ákveðnum ffamleiðsluþörfúm.
Dæmi um þetta em kínversk
svínakyn (mjög fijósöm) sem
skyndilega urðu mjög áhugaverð í
einblendingsrækt svína í Evrópu,
danska Skalborg kynblendings-
hænan, sem var ræktuð til að
verpa á gólfi (andstætt búrhænum)
og villisauðfé, (i raun ræktað
sauðfé sem hafði gengið villt i
margar kynslóðir) á eyjum undan
Vestur-Noregi. Veitingahús greiða
nú töluver hærra verð fyrir kjöt af
því fé en öðmm kynjum.
I búfjárrækt er einnig vaxandi
þörf fyrir gmndvallarþekkingu um
samhengi hinna ýmsu erfðaeig-
inleika og hinn lífffæðilega bak-
gmnn fyrir ffamleiðslueiginleik-
unum. Við könnun á slíkum eigin-
leikum er mikilvægt að geta rann-
sakað aðrar arfgerðir og önnur kyn
sömu tegundar. Tilraunir, þar sem
nútíma ræktunarkyn og gömul
afurðalítil kyn em borin saman
hvað varðar marga eiginleika, gefa
færi á slíkum rannsóknum.
Á AÐ VARÐVEITA
ÖLL GÖMUL KYN?
Reynslan sýnir að kyn og arf-
gerðir kynja, sem ekki er áhugi á til
ræktunar, geta horfíð af sjónar-
sviðinu ef opinberar stofnanir grípa
ekki inn í með vemdunaraðgerðir.
Ræktunarsamtök ein valda ekki þvi
verkefni og um mörg af þeim kyn-
jum, sem em í hættu á að hverfa,
em heldur ekki starfandi nein ræk-
tunarsamtök. Allarvem-
dunaraðgerðir kosta fjármuni og
því vaknar fljótt spumingin hvað
hefúr forgang um varðveislu og
hvemig á að standa að henni? Á að
varðveita allt erfðaefhi húsdýra sem
verður til í ræktuninni?
eftir
Prófessor Odd Vangen
Búfjárræktardcild
Landbúnaðarháskóla
Noregs á Ási
Þegar tekin er afstaða til þess
verður fýrst að leggja mat á
hvaða ástæða er til að verðveita
það. Því næst verður að koma
upp geymslu á sæði og fósturvís-
um og veita upplýsingar um það
á aðgengilegan hátt. Auk þess
getur verið nauðsynlegt að koma
upp hjörðum kynja sem em í sér-
stakri hættu á útrýmingu. Dýra-
garðar og búnaðarskólar gegna
oft því hlutverki.
a) Varðveisla lílilla hjarða
Mörg gömul búfjárkyn em í
hættu og aðeins fáir bændur sem
hafa áhuga á að nýta þau í bú-
rekstri sínum. Takmarkið er þá
einungis sett á það að halda við
þeim eiginleikum, sem þau búa
yfir, en ekki að kynbæta þau.
Mikilvægasta ræktunarmarkmið
verður þá að halda skyldleika-
rækt í lágmarki.
Tap erfðaeiginleika í litlum
hjörðum gerist þar sem ríghald-
ið er í einhverja sérstaka eigin-
leika en ekki hirt um aðra.
FAO skilgreinir búfjárkyn með
innan við 100 kvendýr og/eða 5
karldýr sem kyn í mikilli hættu
á að hverfa. Nánar tiltekið eru
það Qöldi frjórra kvendýra,
sem skiptir máli, og séu þau
innan við 50 er framtíð kynsins
ógnað.
m
| 14-Freyr 7/2002