Litli Bergþór - 01.03.1997, Blaðsíða 18

Atferli hrossa
Höfundur:
s
Knútur Rafn Armann.
Friðheimabóndinn með gœðingsefni.
Ekki hefur það verið kannað hversu margir hestar
verða ónothæfir vegna sálrænna vandkvæða, en ef
marka má kvartanir frá hrossaeigendum er hér um
umtalsverðan fjölda að ræða. Þegar rætt er um
atferli er ekki átt við góða eða slæma hegðun,
heldur viðbrögð skepnunnar við ákveðnum
aðstæðum. Hér er um að ræða samband orsaka og
afleiðinga og oft eru orsakirnar fleiri en í fljótu bragði
virðist. Hversu margir „geðvonskudyntir" skyldu t.d.
eiga sér líkamlegar orsakir? Þótt ekki sé um
auðugan garð að gresja hvað varðar óyggjandi
staðreyndir þá eru samt til um þetta ýmsar
vísbendingar og kenningar, sumar hverjar studdar á
gildum rökum. (Ingveldur Sveinbjörnsdóttir, 1985).
í þessari ritgerð er fjallað um atferli hrossa. Ég
skipti ritgerðinni niður í fjóra kafla, auk inngangs og
lokaorða. í fyrsta kaflanum tek ég fyrir hjarðeðli
hrossa þar sem gert er grein fyrir þeirra helstu
lifnaðarháttum. Næst er tekið fyrir skilningavit
hrossa, þeim kafla er skipt niður í sex undirkafla og
þar er farið í skilningarvitin fimm og einnig í hið
dularfulla sjötta skilningarvit. í þriðja kafla er farið í
hugsun og tjáningu hestsins og í þeim síðasta er
farið í hvernig maður notfærir sér þessa visku til að
skilja hestinn.
Hjarðeðli hrossa.
Að ýmsu leyti eru sálfræði og atferlisrannsóknir á
hrossum líkari abstrakt málverki en hefðbundnum
vísindargreinum, sem byggja á mælingum, en þeir
eru frekir sjaldgæfir, (Albert Jóhannsson, 1991). Til
að glöggva sig betur á eðli hestsins er rétt að skoða
aðeins forsögu hans. Sem hjarðdýr hefur hesturinn
lifað undir berum himni á sléttum og gresjum. Á
sléttunum var útsýnið ekki mikið og oft fátt um góða
sjónarhóla, enda þurfti hesturinn ekki að horfa langt
til að afla sér fæðu. Hins vegar þurftu hestarnir að
vera á stöðugu flakki á milli beitarsvæða og er talið
að stundum hafi þeir lagt að baki þúsundir kílómetra
árlega og farið líkt og farfuglar um stór landsvæði
eftir árstíðum. Þetta er líklega höfuðskýringin á
hinni háþróuðu hlaupagetu hestsins. Dýrafræðingar
hafa fylgst með lifnaðarháttur villihesta og séð
hvernig þeir verjast villidýrum, með því að hópast
saman og fullorðnu hrossin slá hring um þau yngri
og veikbyggðari. Líkt þessu sjáum við þegar styggð
kemur að hrossahóp, þá hlaupa hrossin ekki sitt í
hverja áttina heldur hópa sig saman. Einn sterkasti
þáttur í fari hestsins er þörf fyrir frelsi og hreyfingu.
Eins og fyrr segir hefur hann þróast við að fara
langar leiðir í fæðuleit, óhindrað, um miklar víðáttur.
Hann hefur þurft að vera ávallt undirbúinn að hlaupa
miklar vegalengdir og þurft að þjálfa sjálfan sig upp.
Þetta gerir hesturinn enn í ríku mæli, þótt maðurinn
hafi mikið breytt lifnaðarháttum hans. Við sjáum leik
og hreyfigleði folalda og hestanna allt fram á efri ár.
Þegar þeir standa upp þá teygja þeir sig og spenna
hvern vöðva. Allt þetta er ósjálfráður undirbúningur
og þjálfun fyrir lífsbaráttuna. Einn stór þáttur í fari
hestsins er þörfin fyrir félagsskap. Þeir hópa sig í
stærri eða smærri hópa (stóð). Innan hvers hóps
ríkir ákveðinn virðingarstigi. í stóðinu er eitt hross
áhrifamest eða foringinn (t.d. stóðhestur), en hann
ver stóðið fyrir aðkomuhrossum. Þess vegna getur
oft verið varasamnt að setja ókunnugt hross með
samstæðu stóði, einkum ef um er að ræða
skapmikil hross, oft hafa hlotist slys eða óhöpp af
því (Albert Jóhannsson, 1979). Hver einstakur
hestur hefur ákveðna stöðu í krafti röðunar, sem
verður vegna ógnunar, eftirgjafar og stundum
reglulegra átaka milli hestanna. Þannig verður
hestur sem ógnar öðrum hesti með því að sýna
honum tennurnar og býst til að ráðast á hann, ofar í
virðingastiganum en hinn sem flýr á brott undan
honum. En ef, í stað þess að flýja á'brott og gefast
upp, hesturinn snýst á móti og hefur betur í átökum
við þann sem upphaflega sýndi áreitni þá verður
hann þar með ótvírætt virðingameiri. Þeir hestar
sem mestrar virðingar njóta fá að bíta besta grasið
og hvílast þar sem best er að liggja svo eitthvað sé
nefnt, þetta er rétt eins og hjá okkur mannfólkinu.
Hestar mynda vináttutengst, bæði við yngri og eldri
hesta. Algengt er að sjá tvo vini á beit saman. Þeir
Litli - Bergþór 18