Landneminn - 01.12.1951, Blaðsíða 21

STEFÁN ÖGMUNDSSON:
Tunga vor
Rasmus Kristján Rask
Þegar verðmæti eru í hættu, tökum við að meta gildi
þeirra. Svo mun mörgum fara nú um þjóðleg verðmæti
íslendinga og þá ekki hvað sízt þann gimsteininn, sem
okkur er dýrmætastur — tungu vora. Á þeim tíma
þegar íslenzk lunga var í hvað mestri hættu vegna yfir-
ráða Dana á Islandi og þeirra málskemmda, sem
danskan hafði unnið íslenzkunni, kom fram á sjónar-
sviðið danski málfræðingurinn Rasmus Kristján Rask.
Hann setti sér það verkefni að bjarga íslenzkri tungu
og menningu frá glötun. Um Rask og íslenzkuna segir
Björn M. Olsen í minningarræðu er hann flutti í tilefni
aldarafmælis hans eftir áramótin 1888:
„Rask gerir eigi minni byltingu í íslenzkri mál-
fræði en Copernikus gerði í stjörnufræðinni, því
að Rask skapar hina íslenzku málfræði frá rót-
um. Þau rit, sem til voru um íslenzka málfræði á
undan honum, hafa litla sem enga vísindalega
þýðingu.“
Rasmus Kristján Rask var aðal hvatamaður og
stofnandi Bókmenntafélagsins og fyrirrennari Fjölnis-
manna á bókmenntasviðinu. Um það farast Birni M.
Olsen svo orð:
„Fjölnishreyfingin á að miklu leyti rót sína
að rekja til Rasks. Það er margt skvlt með Fjöln-
ismönnum og honum. Áhugi þeirra á viðreisn
málsins og bókmenntanna er hinn sami og Rasks,
og réttritunarnýmælin, sem Fjölnir kom með, eru
beinlínis sprottin frá honum, þó að Fjölnir færi
miklu lengra í þessu efni en Rask. Fjölnir er
erfingi Rasks, líkt og Jón Sigurðsson og Félags-
ritin nýju eru erfingjar Baldvins Einarssonar og
Armanns á Aíþingi."
Rasmus Kristján Rask kunni meira og minna í yfir
50 þjóðtungunni og er dómur hans um íslenzkuna
einkar fróðlegur. Birtist ást hans á tungu vorri vel í
bréfi einu, sem bann skrifaði Grími Jónssyni amtmanni
á Möðruvöllum í janúarmánuði 1910. Þar í er þessi
kafli:
„Er þér líkið íslenzkunni í sínu núverandi á-
standi við latínu fyrir nokkrum öldum síðan,
þá gef ég yður öldungis rétt, en engan veginn
er þér jafnið henni við dönskuna, því að hún var,
áður en Holbergur ritaði, varla að álíta eins og
tungumál, aldrei höfðu góSar bækur í nokkrum
vísindum verið ritaðar á henni, hvorki í skáld-
legri né sundurlausri ræðu. En íslenzkan hefur
meira en hálfa þúsund vetra verið fullborið fóst-
ur og jafnvel roskin mey, og er nú á dögum held-
ur farinn að hníga af elli. Margir ágætir sagna-
höfundar og forkostuleg skáld hafa ritað og
kveðið á hana og jafnvel á seinustu dögum er
sumt það ritað í fleirri vísendagreinum (búnað-
arvísi og snotrum vísendum), er með góðum
bæklingum má telia að mínum dómi . . .
Það kalla ég aðal sérhverrar tungu, sem henni
er einkum auðið fram yfir aðrar tungur í heim-
inum. Svo held ég alls engin geti jafnazt við
norrænu í tilliti til skáldskapar, þegar smekkfull
skáld yrkja, og fáar kannske í krapt og jarfleik,
þegar mælskumenn tala. Enska hefur sinn höf-
uðríkdóm einkum til skarprar þenkingar og því
næst til skáldskapar, franska til kurteisi, hæ-
versku og blómsturlegrar mælsku. Nú kalla ég
]>að aðal íslenzkunnar að hafa hina framkosti
(yfirburði) en vanta þessa, og er það sem mér
sýnist hennar eðli. hvort sem það er fullkomleik-
ur eða eigi. Þó hefur hún annan eiginleik
LANDNEMINN H5