Landneminn - 01.12.1951, Blaðsíða 41

Ávarp það, sem hér fer á cftir
var flutt á skemmtun
í Listamannaskálanum 17. nóv.
Við hefnum þeirra með .friði
Eftir BJARNA BENEDIKTSSON
Árið 1939.
ííaustvindar í bleikum skógi.
Anauð í Tékkóslóvakíu.
Styrjöld í Evrópu.
Myrkur yfir heiminum.
Hann hét Jan Opletal og var læknanemi við haskól-
ann í Prag, því hann ætlaði að verja ævi sinni til.að
bjarga lífi manna og auka heilbrigði þeirra. Þegar for-
sætisráðherrar hinna „frjálsu þjóða“ Englands og
Frakklands voru búnir að fórna landi hans, haustið
1938, og villimenn nasismans hernámu það, var Jan
Opletal ljóst að líf manna var víðar í hættu en í sjúkra-
stofunum. Hann gerðist virkur andstæðingur ofríkis-
manna sinna, hélt ræður á fjöldafundum, skipulagði
mótmælagöngur, barðist fyrir frelsi. Við slíkan mann
var auðvitað ekki hægt að tala nema einni tungu: hann
var skotinn. Það gerðist í öndverðum nóvember árið
1939. Utför hans fór fram 17. sama mánaðar. Stúdenta-
samtökin í Prag ákváðu að heiðra hetju sína í síðasta
sinn, en Þjóðverjar lögðu bann við því. Samt sem áður
söfnuðust þúsundir manna í líkfylgd hans, af því það
er alltaf að sannast sem Stephan G. Stephansson orti
einu sinni:
Hver framstíg hugsjón má við því að missa
sinn mann í gröf, en hjörtun okkar varla.
Við slíkt fólk var auðvitað ekki hægt að tala nema
einni tungu : það var skotið á líkfylgdina. Og það var
ekki éitt hjarta sem hætti að slá. Og það var ekki blóð-
flekkur á einum stað. Rykið á strætum Prag-borgar var
vætt rjúkandi og fossandi blóði þann dag fyrir tólf ár-
um. Nær því helmingi fleiri stúdentar en nú stunda
nám við Iláskóla íslands voru myrtir á nokkrura mfn-
útum. Og fjórar þúsundir stúdenta í viðbót voru síðan
myrtir í gasklefum og brenndir í líkofnum. Vegna þess
að hver og einn Verður að fá að tala það tungumál sem
honum er tamast. Háskólunum var lokað, prófessorar
drepnir og fangelsaðir — og það varð myrkt af sak-
lausu blóði yfir landinu; En sjö árum síðar var Al-
þjóðasamband stúdenta stofnað formlega. Höfuðmark-
mið þess er að berjast fyrir friði og menningu. Og þess
vegna var blóðdagurinn og sigurdagurinn 17. nóvem-
ber valinn stofndagur þess; haustdagurinn þegar þús-
und tékkóslavískir stúdentar sigruðu fjendur sína með
dauða sínum.
Árið 1941 héldu stúdentar í Ráðstjórnarríkjunum,
Bretlandi og Indlandi 17. nóvember hátíðlegan í fyrsta
sinn, í minningu þeirra atburða sem hér liefur verið
lýst stuttlega. En bað var ekki fvrr en árið 1945 að hald-
inn var í Prag fundur með fulltrúum stúdenta frá
fimmtíu þióðum til að undirbúa stofnun alþióðasam-
bands, en í ágúst næsta ár var starfsskráin samþvkkt á
stofnbinginu í Prag. Markmiðum sambandsins er lýst í
einu dagblaði bæiarins í dag, og verður bað pkki endur-
tekið í bessu ávarpi. Aðeins má bæta því við að friðar-
málin hafa alltaf verið ofarlega á baugi í sambandinu;
og segir í bæklingi sem út hefur verið gefinn um starf-
semi bess að a]lt sem Albióðasamband hefur fengið
áo'kað grundvallist á því að friður haldist. Höfuðkiör-
orð sambandsins er svohlióðandi: Stúdentar! Samein-
izt i baráttiinni fyrir friði. I upnhafi var látin i liós
ósk um náið samstarf við Alþjóðasamband Ivðræðis-
sinnaðrar æsku, sem stofnað var í London árið 1945.
Og við vitum öll að höfuðverkefni þess hefur verið frá
öndverðu stríðið fyrir friðnum, baráttan fvrir lífi
manna. Nátengd henni er baráttan gegn fasismanum,
sem sambandið hefur lagt mikla áherzlu á allt frá upp-
hafi. Nefnd frá sambandinu sótti til dæmis einu sinni
um leyfi til grísku stjórnarinnar að mega heimsækja
LANDNEMINN 135