Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1932, Side 78

58
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISPÉLAGS ÍSLENDINGA
Köld er háðnepjan í vísum þeim,
sem á eftir fara, en oft kemur
skáldið fram í þeim ham, og að
sleppa þeim, væri að sýna kveð-
skap hans í spéspegli:
“Öllu stal, en ekkert gaf,
átti fáa vini;
hún tók lúsa-ólpu af
Einari Gróusyni.”
“Hjaltadals er heiði níð,
hlaðin með ótal lýti:
fjandinn hefir á fyrri tíð
flutt sig þaðan í víti.”
Ekki verður því annað sagt,
en að næsta mikillar fjölbreytni í
efnisvali og bragarháttum kenni í
frumkveðnum kvæðum séra Jóns;
hann knýr margskonar tóna úr
strengjum liörpu sinnar, misjafna
að hreinleik og fegurð, eins og
verða vill, en oft eru þeir harla
fagrir og hreimmiklir. Til gleggra
yfirlits skulu hér talin höfuð-ein-
kenni frumortra kvæða lians. Þar
er víða að finna djúpa tilfinningu
og ávalt mállipurð og bragfimi. —
Kímni, sem ósjaldan verður að
snörpu háði, er grunntónninn í
miklu af kvæðum hans. Málið á
þeim er löngum hreint og laust við
alla tilgerð. Og þetta er næsta
athugavert: Þegar séra Jón glímir
við örðugustu bragarhættina, nær
hann tíðum langhæst í ljóðlistinni.
Ekkert vitnar betur um auðuga
skáldgáfu hans.
IV.
Hver sem kynnast vill skapgerð
og lífsskoðunum séra Jóns Þor-
lákssonar, verður að sækja fræðslu
sína í kvæði hans. Þetta hefir ekki
ávalt verið tekið til greina eins og
skyldi. Og mikil áherzla hefir verið'
lögð á, að lýsa ytri hlið skapgerð-
ar hans; stórum minni alúð hefir
verið beitt í þá átt, að skygnast
undir skykkjufaldinn, ef svo má að
orði kveða. í mati manna á skáld-
inu ætla eg, að munnmælum og
sögusögnum, sem hlaðist hafa ut-
an um hann, eins og algengt er
með slíka menn, liafi verið of mikill
gaumur gefinn; en öfgar og óná-
kvæmni blandast ekki sjaldan
slíkum sögnum, þó þær, á hinn
bóginn, geymi stundum djúpsæ og
mikilvæg sannindi, sem sjálfum
sagnariturunum sést yfir.
Mikið hefir verið gert úr því,
hve mikill heimsmaður séra Jón
liafi verið, og ekki dregur hann
heldur fjöður yfir það, að hann
liafi verið kvenelskur í meira lagi:
“Einatt hýrum augum vann, auös
á renna jarðir,” segir hann í
“Sjálfslýsing” sinni, en muna verð-
ur, að hún er í gamansömum tón.
Og ekki er ólíklegt, að almenn-
ingur hafi meira gert úr kvenna-
málum hans en rök stóðu til.
Heiftúðugur gat séra Jón verið'
og óvæginn, þegar hann átti hend-
ur sínar að verja, eins og kvæðí
lians í sálmabókardeilunni sýna
ljósast. En óhh'ð æfikjör og skiln-
ingsleysi n 11s þorra manna á bók-
mentastarll Jians hafa eflaust alið
á þeirri gremju, sem brýzt fram í
kvæðum þessum. Þá var hann einn-
ig óþarflega stórorðasamur og klúr-
yrtur í sumum kveðskap sínum, er
lítt sæmdi vígðum manni; en ekkí
mun hafa verið tekið hart á slíku
á skáldsins tíð; og því verður eigi