Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1932, Blaðsíða 37

GUÐMUNDUR KAMBAN
17
vera. Því lögin deila mönnum hegn-
inguna áður en þau vita orsök
glæpsins, sem í insta eðli sínu er
ávalt ný.”
Vér Morðingjar, er nú ritað með-
al annars til að sýna fram á, hve
rangt það sé að dæma manninn
eftir glæp hans. Verkfræðingurinn
er ekki fremur “glæpamaður” en
þú og eg, þótt hann hafi hent það
slys að verða konu sinni að bana.
Hann hefir unnið glæp, en hver á
sökina? Sjaldan veldur einn þá er
tveir deila, og svo er um þessi
hjón. Á þeim sannast alt of átak-
anlega orð Wilde’s: “And all men
kill the thing they love”. Þetta
liefði vel getað verið einkunnarorð
leiksins, og hér komið að því, sem
skilur Marmor og Vi Mordere, því
þar sem hinn fyrnefndi leikur er
fi'amar öllu öðru vitsmunaleg gagn-
rýning á þjóðfélaginu, þá er Vi
Mordere fyrst og fremst hjónabands
drama, sálfræðilég lýsing á afbrýð-
issemi mannsins og siðferðislegri
léttúð konunnar. Ritið sameinar
vitsmunaskerpuna í Marmor og á-
stríðumagn æskuritanna, en bygg-
ing þess er hin rammlegasta eftir
Ibsenskri og Strindbergskri fyrir-
niynd, ekkert sýnist of eða van, og
persónurnar sýnast jafnskarplega
dregnar og sálrýnin er djúpsæ.
Harmleikurinn á rætur sínar í
skaplyndismun lijónanna. Þau eru
eilíflega dæmd til þess að farast
á mis. Hann með stranga, en
snauða sannleiksást, og litlar kröf-
ur til lífsþæginda, hún uppalin í
allsnægtum, ávalt óánægð, og það
sem verst er: ekki vönd að meðöl-
Ulu, ef hún þarf að láta eitthvað
eftir sér, og því full af vífillengjum
og lygi. Þrátt fyrir alt unnast þau,
mjög, en þegar grunur mannsins
er einu sinni vakinn, getur konan
ekki annað en styrkt hann með
undanbrögðum sínum. Þannig
kvelja þau hvort annað: Hann flýr,
hún sækir á, unz hann í augnabliks
bræði og öi-væntingu slær hana
banahöggi.
Auðvitað dæma lögin manninn
sekan, en áhorfendur leiksins geta
ekki unað þeim dómi, miklu fremur
hljóta þeir að dæma konuna, —
þótt skilningur sá, er leikritið veit-
ir manni á henni, sé á hinn bóginn
langdrægur til að sýkna hana líka.
En hún hefir verið dæmd sek. —
Þegar leikurinn gekk í Osló, benti
Ornulf Ree (í Nordisk Tidskrift för
Vetenskap, konst och industri,
1921) á það, að þungamiðja leiks-
ins og hið frumlega tillag hans til
norrænna bókmenta væri það, að
í honum væri óvægin sannleiksást
sett í öndvegi í stað vorkunsemi og
umburðarlyndis með herskara af
hálfvolgum borgaralegum dygðum
í eftirdragi. Hann lítur á leikinn
sem boðbera nýrrar stefnu í sið-
ferðismálum, sem enn á ný marki
greinilega á skjöld sinn mismun
góðs og ills.
Eg er ekki viss um að Ree hafi
rétt fyrir sér í þessu. Kamban
hafði setið “liinumegin við gott og
ilt” þegar hann orti æskuverk sín,
og mér virðist afstaða hans svipuð
t. d. í De Arabiske Telte. Og eins
og áður er sagt, má líta svo á, að
leikurinn skýri en dæmi ekki. Þó
getur enginn vafi verið á hvoru
megin samúð Kambans sjálfs er,
hann hatar lýgina.
En hvernig sem á þetta er litið,