Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1959, Side 49

ALDARMINNING EINARS H. KVARAN
31
sterk innlend stjórn, sem beitti sér
fyrir verklegum framkvæmdum í
landinu. Fyrir þessu beittist Valtýr
Guðmundsson, eins og Eimreiðin
hans bendir til með nafni sínu, þótt
eigi ætti það fyrir íslendingum að
liggja að leggja járnbrautir um land
sitt heldur bílabrautir og flugvelli.
Einar studdi þennan sveitunga sinn
og skólabróður með fylgi ísafoldar
og þeirra varð í raun réttri sigur-
inn, er Hannes Hafstein varð fyrst-
ur innlendur ráðherra, þótt heima-
stjórnarmenn „stælu eggjum þeirra“.
f þessu stjórnarmáli höfðu þá amer-
ísku framfarirnar vísað honum leið.
Þær gerðu það líka í skólamálunum:
andspyrna gegn gömlu málunum,
tómlæti um háskólamálið en áherzla
á að leggja grundvöll alþýðufræðsl-
unnar, sem Guðmundur Finnboga-
son gerði að lokum með bók sinni
Lýðmeniun og fræðslumálalögunum
nýju 1907.
Á síðustu árum nítjándu aldar-
innar kom endurkastið frá realism-
anum í líki endurfæddrar þjóðrækni
°g framsóknarþrár. Hélt enginn
þessum fána hærra á lofti en Einar
Benediktsson í Dagskrá, en á fyrsta
tug nýju aldarinnar flokkuðust flest-
ir ungir menn og upprennandi um
þann fána. í pólitík kröfðust þessir
^nenn aukins sjálfstæðis, jafnvel fulls
skilnaðar frá Dönum (Guðmundur
Hannesson). Einar hreifst með þess-
Urn straumi og gerðist nú sem endra-
n®r hinn ágætasti liðsmaður og leið-
i°gi í málinu. En þegar kröfum þess-
yni fékkst eigi fullnægt í Danmörku,
átti Einar mikinn hlut að bera sátt-
arorð og reyna að bræða saman hina
stríðandi flokka. En ekki var hon-
Uln né öðrum þakkað það af þeim,
Sena mest vildu í gegn gangast: köll-
uðu þeir þessar tilraunir bræðing
og mennina bræðingsmenn; en þótt
þjóðin hefði þá um langan aldur étið
bræðing og orðið gott af, þá var
þetta löngu áður en menn vissu um
fjörefnaauðlegð bræðingsins og tóku
saman bænina „Guð gefi okkur góð-
an bræðing.“ En eftir þetta átti Ein-
ar lítinn hlut að stjórnmálum; þó
má sjá, að á seinni árum var hann
hlynntari eða a. m. k. sanngjarnari
í garð jafnaðarstefnunnar en aðrir
pólitískir flokkar vildu vera láta.
Hann hélt og fast á skoðunum sín-
um um skólamál gegn hinu róman-
tíska afturhvarfi til klassisku mál-
anna, sem mjög varð tízka á þriðja
tug aldarinnar.
Kynni Einars af bindindismálum
hófust fyrst í Vesturheimi, en aust-
an hafs átti hann eflaust mikinn
þátt í því að leiða bannmálið til
lykta.
En engu máli, sem Einar tók sér
fyrir hendur, vann hann að jafn-
mikilli alúð og þolgæði sem spírit-
ismanum. Þessi amerísku Tómasar-
trúarbrögð, sem hófust í Hydesville,
Wayne County, New York með
höggum á heimili hjónanna J. D.
Fox og dætra þeirra árið 1848, voru
svo úr garði gerð, að þau ein gátu
svarað spurningu hins efagjarna
raunhyggjumanns: „Er nokkuð hin-
um megin?“ Einar hafði samúð
mikla með kærleikskenningu krist-
insdómsins, einkum eftir að nýguð-
fræðingarnir höfðu hreinsað hana af
því, sem Einar taldi sora helvítis-
kenningarinnar. En trú hans á ann-
að líf varð að vera vissa reist á stað-
reyndum, sem voru með öllu óyggj-
andi að hans eigin dómi. Frá þeim
staðreyndum gat hann svo aftur trú-
að sögnum Nýja testamentisins um