Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1959, Síða 86

Fertugasta ársþing
Þjóðræknisfélags íslendinga
í Vesturheimi
var sett í Góðtemplarahúsinu við Sar-
gentstræti, kl. 10 f. h., mánud. 23. febr.
1959. Aðsókn var í betra lagi. Forseti
Þjóðræknisfélags, dr. Richard Beck, setti
þingið, og ritari las áætlaða dagskrá
þingsins. Dr. Valdimar J. Eylands flutti
bæn, og sungnir voru sálmarnir „Eilífi
faðir“ eftir sr. Valdimar Briem og
„Trúðu frjáls á guð hins góða“ eftir sr.
Matthías Jochumsson Forseti, dr. Richard
Beck, tók að því búnu til máls og minnt-
ist hins fertugasta afmælis Þjóðræknis-
félagsins, gaf greinargott yfirlit um sögu
þess og flutti ársskýrslu sína. Minntist
forseti sérstaklega þeirra meðlima Þjóð-
ræknisfélagsins, er látizt höfðu á árinu,
og risu fundargestir úr sætum í virðing-
arskyni við hina látnu.
Kæru landar! Heiðruðu fulltrúar og
gestir!
Vér erum hér saman komin á fertug-
asta ársþingi og afmæli félags vors, og
er þar óneitanlega um merk tímamót að
ræða í sögu þess. Þegar slíkum áfanga
hefir verið náð, hvarflar hugurinn eðli-
lega aftur í tímann og staðnæmist við
stofnun félagsskaparins og stofnendur
hans. Þannig fer oss einnig á þessu sögu-
lega afmæli Þjóðræknisfélags fslendinga
í Vesturheimi. Og er vér rennum sjónum
yfir sögu þess, komumst vér fljótt að
raun um, að það á sér langa forsögu og
merkilegan aðdraganda. Það stendur
djúpum rótum í þeirri einlægu ást til
ættlandsins og á íslenzkum menningar-
erfðum, sem svipmerkt hefir fslendinga
vestan hafs, síðan á fyrstu landnámsár-
um þeirra hér í álfu og fram á þennan
dag. Skáldið mikla talaði áreiðanlega
beint út úr hjarta alls þorra heima-
alinna fslendinga hér vestan hafs, að
ekki sé sterkar að orði kveðið, þegar
hann orti ljóðlínurnar ódauðlegu:
En svo ert þú, íslands, í eðli mitt fest
að einungis gröfin oss skilur.
Hin mörgu félög, öll hin þjóðræknis-
legu samtök, sem íslendingar hafa stofn-
að á langri vegferð sinni í Vesturheimi,
eru sprottin úr jarðvegi þess djúpstæða
ræktarhuga, og Þjóðræknisfélagið sjálft
er, eins og ég og fleiri hafa bent á ann-
ars staðar, arftaki eldri íslendingafélaga,
allar götur aftur til hins fyrsta slíks fé-
lagsskapar hér í álfu, íslendingafélags-
ins, sem stofnað var í Milwaukee, Wiscon-
sin, þann söguríka dag 2. ágúst 1874, eða
fyrir 85 árum síðan. Þó að freistandi
væri og lærdómsríkt um margt, fer ég
eigi lengra inn á svið forsögu félags vors.
En það átti sér einnig mjög athyglisverð-
an nánari aðdraganda.
Fögur blóm spretta stundum úr mold
á hinum ólíklegustu stöðum. Þjóðrækn-
isfélagið var í vissum skilningi ávöxtur
örlagaþungra ára heimsstyrjaldarinnar
fyrri, vaxið upp úr því mikla ölduróti,
sem hún olli í félagslífinu og hugsun
manna, ekki sízt þeirri þröngsýnu og
skammsýnu skoðun þeirra ára, sem gera
vildi útlægar bæði í Bandaríkjunum og
Kanada erlendar tungur og menningar-
erfðir. Alla skyldi bræða saman í snar-
kasti í einni allsherjar þjóðardeiglu, en
um hitt var minna hirt af fylgjendum
þeirrar stefnu, hversu mörg og ómetan-
leg menningarverðmæti færi forgörðum
í slíkri sambræðslu. Ekki verður það mál
nánar rakið hér, en skilmerkilega og
glögglega er sú saga sögð í ritgerð dr.
Rögnvaldar Péturssonar, fyrsta forseta
félags vors, „Þjóðræknisfélagið 20 ára,‘
í Tímariti þess 1939.
Hins vegar var ekki hrapað að stofn-
un þessa félagsskapar vors; hún var
vandlega undirbúin með fundarhöldum
og nefndarskipunum hinna ágætustu
fulltrúa úr hinum ýmsu félagslegu sam-
tökum íslendinga hér í borg með sam-
vinnu við byggðir vorar víðs vegar. U®
það verð ég einnig, tímans vegna, að
láta mér nægja að vísa til fyrrgreindrar
ritgerðar dr. Rögnvaldar og ritgerðar
minnar „Aldarfjórðungsafmæli Þjóð-
ræknisfélagsins“ í Tímariti þess 1944.
Stofnfundur Þjóðræknisfélagsins var
haldinn 25.—27. marz 1919 í þessu sam-
komuhúsi, þar sem öll ársþing þess hata
síðan haldin verið. Fundarstjóri var kos-
inn Jón J. Bíldfell, en skrifari séra Guo-
mundur Árnason. Af hálfu Winnipeg'
íslendinga mættu 20 fulltrúar á stofn-
fundinum og auk þeirra fjöldi erindreka
úr hinum íslenzku byggðarlögum, svo ao
samtals sóttu fundinn fulltrúar fra 4^
stöðum utan úr sveitum vorum, W--
Dakota, Saskatchewan og Manitoba.
Sýnir það ljóslega, hve sterk ítök félags-
hugmyndin átti í hugum íslenzks ai-
mennings í landi hér. En þó að mai'S'
verðugt væri, á ég þess ekki kost að teija
upp nöfn hinna mörgu, sem gengu i te-