Vísir - 24.12.1938, Blaðsíða 28

VÍSIR
26
GRUNDAR-STÓLAR.
austið 1843 sendi Ólafur
trésmiður Briem, Gunn-
laugsson Briems sýslumanns í
Eyjafjarðarsýslu, bóndi á Grund
í Eyjafirði, Finni prófessor
Magnússyni í Kaupmannahöfn
2 gamla, útskorna stóla, ásamt
öðru fleira, er Ólafur liafði
keypt á uppboði, sem haldið
iiafði verið á ýmsum gömlum
munum tilheyrandi Grundar-
kirkju. — Forngripasafnið var
þá ekki stofnað enn og sendu
ýmsir menn á íslandi, sem á-
huga liöfðu á að vernda gamla
hluti, ýmsa jarðfundna forn-
gripi, kirkjugripi forna o. fl. til
Fornritafélagsins (Det konge-
lige nordiske Oldskriftselskai)),
eða fornminjasafnsins (Old-
nordisk Museum, nú National-
museets danske Samling) í
Kaupmannahöfn, eða þá til
Finns prófessors Magnússonar,
sem mun hafa lagt nokkra
stund á að útvega því safni ís-
lenska forngripi. Hann afhenti
safninu þegar stóla þessa frá
Grund, iét draga upp og prenta
myndir af þeim ásamt skýrslu
um þá í tímariti Fornritafélags-
ins, Antiquarisk Tidsskrift 1843
—1845. Stólarnir eru mjög á-
þekkir hvor öðrum að efni, lög-
un og allri gerð, og eru svipaðir
öðrum gömlum islenskum stól-
um, sem nú eru í Þjóðmenja-
safninu, en einkum þó Drafla-
staða-stólnum, sem er frá 16.
öldinni. Þeir eru misstórir. Ann-
ar var með tölumerkinu 7726,
sá stærri, en hinn 7727.
Eftirtakanlegastur er mis-
munurinn á sætishæð stólanna
og bendir undir eins á, að ann-
ar sé ætlaður karlmanni og hinn
konu, sem áletrun á honum og
sýnir, eins og síðar skal skýrt
frá. — Efnið, sem stólarnir eru
smíðaðir úr, er aðallega birki,
og að líkindum íslenskt. Sætis-
fjalirnar í þeim báðum eru úr
furu. Ystu sætisf jalirnar i stærri
stólnum, nr. 7726, eru úr forn-
um viði, er stóllinn var smíð-
aður; lokið í miðri setu og mið-
fjöl, sú sem það er fest við, eru
aftur á móti miklu yngri, sett í
slað hinna upprunalegu. — Lok-
inu á lionum hefir verið krækt
með krók i lykkju á framhlið-
inni. Lokið á 7727 er úr birki.
Því hefir verið læst með skrá,
sem hefir verið á framhliðinni
að innan. Miðfjalirnar í fram-
hlið og bakhlið á háðum stólun-
um eru úr eik og sömuleiðis
miðfjalirnar i hliðunum á nr.
7726; í þessar fjalir var hið ís-
lenska birki óhentugt, en aftur
á móti mjög gott í stólpa, bönd
og bakrimla, er alt skyldi skorið
út. Samsetningin sést á
myndunum. — Stólarnir hafa
verið negldir saman í fyrstu
með trénöglum, en síðan hafa
sumstaðar verið reknir í járn-
naglar. — Fletirnir eru allir dá-
Ijítið ósléttir og ekki fyllilega
beinir. Virðast þeir ekki hafa
verið heflaðir, sem nú er títt,
heldur mestmegnis höggnir,
tálgaðir og skafnir. — Ætla xná,
að flosaðar eða útsaumaðar
sessur hafi legið lausar i sætun-
um; nú eru á þeim skinnsessur,
líklega frá síðustu öld.
Lögun stólanna er íxijög
regluleg og samræmi rnilli
beggja hehninga livors stóls að
gerð og stærð til, en útskurður
og mvndskraut er með sifeldum
tilbreytingum og þeim miklum,
sýnilega af ásettu ráði, til að
gera stólana mei-kilegri, skraut-
ið viðhafnar- og íburðarmeira.
Sést þetta ljóst við samanburð
á myndunum. Hið útskorna
myndaskraut er yfirleitt í róm-
önskum stíl og myndirnar sum-
part úr mannlífinu, sumpart úr
dýrai’íki náttúrunnar eða mann-
legra hugmynda, en xnestmegn-
is úr jurtaríkinu, og þá aftur
hugmyndum; enn fremur band-
fléttur, brugðningar og hnútar.
Stólarnir hafa verið ætlaðir til
að standa með bakið upp að
vegg og er það því óskreytt á
báðum. Hliðarnar og sætisfjal-
irnar eru með nokkrum, en þó
ekki miklunx, útskurði. Á nr.
7726 eru sætisfjalirnar allar
með nokkrum útskurði á end-
ununx og báðar íxiiðf jalirnar eru
með 2 sammiðja hringunx á
miðju. Er það grunt skorið og
sést ekki á myndinni. Miðfjal-
irnar á endunum eru nxeð blómi
í kring á nxiðjunni og burstum,
með bogunx undir, útífrá; svip-
aður útskurður og er á fremri
endum sætisfjalanna. Utan á
armslánum og innnaix á þeirri
vinstri eru líkar hríslur eða
greinar útskornar, eins og eru á
milli kringlaxxna á íxxiðfjölinni
i framhliðinni; i líkunx stil eru
og hríslurnar á nxiðfjölinni í
fi'anxh.liðinni á nr. 7727 og er
þessi útskurður helst í gotnesk-
unx stíl. Er hann frenxur óal-
gengur á íslenskum lilutum, en
líkt greinaskraut kemur fyrir í
útsaunxi, málningu, málmgrefti
o. fl. frá sama lima og frá næstu
öldum á eftir og ixotað fram á
síðustu öld, jafnvel enn í dag,
einkum í baldýringu og fleiri
útsaunxum. — Á nr. 7727 eru
sætisfjalirixar 2 skreyttar á
svipaðan hátt eins og á íxr. 7726;
á hliðununx á honuixx er og dá-
Iítill útslcurður, einkum á bönd-
unuixx, svipaður og a sætisfjöl-
ununx. Stólpahöfuðin eru
flest með ormatrjónum; á
fremri stólpunum á 7727 eru
fuglar, svipaðir haixa og lxænu,
og er höfuðið brotið af þeim
lxægri (hananunx). Upp í orixxa-
ginununx eftri á hoixunx og þeim
fremri á lxinum eru greiixar, en
á þeinx efíjri i honaim síðari,
7726, er smádreki í gininu
Ixægra mégin og svo scnx sverðs'