Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2008, Blaðsíða 209

verður ratsjáin tekin í notkun í byrjun næsta árs. Síðastliðið ár hafa Flugstoðir einnig
verið tengdar ratsjá sem er staðsett í Sumburgh á Hjaltlandseyjum (Shetland Islands). Sú
ratsjá er rekin af breska flugleiðsögufyrirtækinu NATS. Græna línan á mynd 1 sýnir mörk
ratsjárþjónustusvæðisins sem nær frá Skotlandi í suðaustri til stranda Grænlands í
norðvestri. Notkun ratsjánna á íslandi og í Færeyjum við að stjórna flugumferðinni á
þessu svæði á undanförnum árum og áratugum er einn af mikilvægustu hornsteinunum
í þjónustu Flugstoða við alþjóðaflugið.
Kögunarþjónusta
Eins og áður er fram komið er nákvæm kögunarþjónusta veitt með ratsjám. Um tvenns
konar tegundir af ratsjárkerfum er að ræða, annars vegar frumratsjá og hins vegar svar-
ratsjá. Báðar mæla þær fjarlægð og horn til flugvélarinnar, en munurinn liggur í því að
frumratsjáin nemur endurkast frá skrokki flugvélarinnar en svarratsjáin nemur útsend-
ingu frá ratsjársvara sem er um borð í öllum flugvélum í borgaralegu flugi. Oft eru frum-
ratsjár og svarratsjár sambyggðar og þannig fást bestu gæði ratsjármerkisins. Hins vegar
er ekki gerð krafa um frumratsjá til flugumferðarstjórnar í leiðarflugi. Með svarrat-
sjármerkinu kemur fjögurra stafa tala á áttundarformi (0-7) sem er einkenni flugvélar-
innar og einnig upplýsingar um flughæð.
Bygging og uppsetning á ratsjárstöðvum eru mjög fjármagnsfrek verkefni. Fyrir um
fimmtán árum var gerð hagkvæmnisáætlun um að koma upp ratsjám í Grænlandi til að
geta veitt ratsjárþjónustu í vesturhluta flugstjórnarsvæðisins. Það verkefni komst þó
aldrei til framkvæmda og var meginástæðan kostnaður við aðstöðu og uppsetningu rat-
sjánna. Hefðbundinn svarratsjárbúnaður kostar 1,5 til 2,5 milljónir evra eftir útfærslu, en
yfirleitt er aðstaðan miklu dýrari en búnaðurinn sjálfur, sérstaklega þar sem oftast er
reynt að koma ratsjánni upp á fjöll eða aðra staði þar sem sjónlínur eru óhindraðar. Eitt
skýrasta dæmið um þetta er ratsjáin í Færeyjum sem sést á mynd 2. Ratsjáin er á toppi
fjallsins Somfeils stutt frá Þórshöfn í um 700 metra hæð yfir sjávarmáli. Ratsjárstöðin,
sem er hernaðarmannvirki, var reist fyrir rúmlega 40 árum. Til að koma ratsjánni á topp
fjallsins og búnaði fyrir voru sprengd gögn inn í fjallið sem hýsa allan búnað og íveru-
staði fyrir stöðina. Göngin opnast síðan á toppi fjallsins þar sem ratsjárkúlan er.
Innan Flugstoða hefur stöðugt verið
fylgst með þróun á kerfum og búnaði
til kögunarþjónustu. Á undanförnum
árum hefur nýr búnaður og kerfi
verið að ryðja sér til rúms. Þetta nýja
kerfi nefnist Automatic Dependent
Surveillance - Broadcast eða ADS-B
og virkar í grundvallaratriðum eins
og sjálfvirka tilkynningakerfið í
íslenska fiskiskipaflotanum. Gagna-
fjarskiptin fara fram um ratsjársvara
flugvélanna á 1090 MHz tíðni og
nefnist aðferðin Extended Squitter. 1
stað þess að mæla frá jörðu fjarlægð
og horn til flugvélar og reikna þartnig
út staðsetningu hennar er staðsetn-
ing sem flugleiðsögukerfi flugvél-
arinnar gefur sent til jarðar um rat-
sjársvarann. Nákvæmni staðsetn-
ingar sem fengin er úr staðsetn-
ingarkerfi flugvélarinnar er umtals-