Bændablaðið - 11.12.2001, Side 14

14
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 11. desember 2001
Jóhannes Sturlaugsson, líffræðingur
hjá Veiðimálastofnun, hefur notað raf-
eindafiskmerki á bleikjur norður í
Húnaþingi til að rannsaka ferðir þeirra
og umhverfi. Bleikjur úr Hópinu og
Víðidalsá hafa verið merktar árlega síðan
1997, ýmist með mælimerkjum (31-57 sm
langar bleikjur) eða hefðbundnum
merkjum (15-54 sm langar bleikjur).
Mælimerkin sem notuð eru mæla ýmsa
þætti samkvæmt fyrirfram ákveðnum
fresti og skrá tímatengt í minni sitt. Þetta
eru gögn yfir dýpið sem fiskarnir fara um
og hitann og seltuna á því dýpi. Þegar
merktu fiskarnir veiðast eru gögnin færð
úr merkjunum í tölvu til úrvinnslu.
Rannsóknirnar hafa verið unnar í
samstarfi við mælimerkjaframleiðandann
Stjörnu-Odda og Veiðifélag Víðidalsár og
Fitjár. Fjármögnun rannsóknanna hefur
að hluta byggst á styrkjum og komu þar
við sögu Tæknisjóður Rannsóknarráðs
Islands, Lýðveldissjóður, Fiskræktar-
sjóður og nú síðast Framleiðnisjóður
Landbúnaðarins.
Kortlagning
árstíðabundinna
ferða
„I kjölfar þess að við höfðum náð að
þróa þessa rannsóknatækni til að koma
böndum á það hvemig ferðum og hegðun
lax og sjóbirtings væri háttað í sjó, þá lá
beint við að nýta sér hana einnig til að for-
vitnast um atferli göngubleikju. Þegar fisk-
amir sjá sjálfir um að bera mælitækin líkt og
hér er raunin, þá er hnýsninni lítil takmörk
sett. Því hefur okkur auðnast að afla ítar-
legra gagna um það hvar bleikjur af þeim
stærðum sem athugaðar vom halda sig og
hvemig hegðun þeirra og umhverfi er háttað
hverju sinni. Bleikjumar sem við höfum
skoðað em göngubleikjur, þ.e.a.s. þær færa
sig árstíðabundið á milli búsvæða, en
bleikjumar samanstanda af tveimur megin-
fargerðum."
- Þú talar um tvær bleikjugerðir í þessu
sambandi, hvað skilurþœr að?
Þegar ég tala um tvær gerðir af bleikju á
ég við að þessar bleikjur em i megindráttum
af tvennum toga hvað farhegðun varðar,
annars vegar sjóbleikjur og hins vegar
bleikjur sem em staðbundnar með hliðsjón
af ferskvatni. Fyrri hluta sumars skilur leiðir
hjá þessum bleikjum. Þá ganga sjóbleikjur
úr Hópinu út í Húnafjörð þar sem þær dvelja
jafnan í 8-12 vikur, einkum á ósasvæðum,
þar til þær ganga til hrygningar i ágúst og
september. Staðbundnu bleikjumar dvöldu
hins vegar áffam í Hópinu þar til þær gengu
til hrygningar, almennt upp úr miðjum júlí.
Þegar sjógangan hefst eru sjóbleikjur grann-
vaxnari en staðbundnu bleikjumar. Einnig
sýndu gögn mælimerkjanna að á þeim tíma
var ekki hægt að greina hvora fargerðina
væri um að ræða á því einu saman hversu
silffaðar þær væm á bolinn. Hluti stað-
bundnu bleikjanna var þá ekkert minna
silffaður en sjóbleikjumar, sem breytti
skoðanalandslaginu mjög því áður höfðu
sumir flokkað allan silfraðan fisk á þessu
svæði sem sjóbleikju. Þrátt fyrir að bleikjur
af þessum gerðum beiti sér misjafnlega við
ætisöflun þá haga þær sér í megindráttum
eins hluta af lífsferlinum. Þannig ganga
bleikjur af báðum fargerðunum í ámar til
hrygningar og í kjölfar vetrardvalar í ánum
ganga þær síðan í Hópið þar sem ætis-
göngur þeirra hefjast. í Hópinu dvöldu þær
ævinlega í fersku vatni, því þrátt fyrir að
Hópið teljist til sjávarlóna þá nær sjór
sjaldan nema inn í útfall þess."
Hegðun fisksins í Ijósi aðstœðna hans
Talandi um niðurstöður rannsóknanna
þá er ekki annað hægt en nefna þá miklu
möguleika sem þessi mæligögn bjóða upp á
varðandi það að átta sig á sjálfri hegðun
fisksins. Mæliffesturinn var allt niður í 6
mínútur og í því tiltekna dæmi voru 240
skráningar tiltækar á sólarhring fyrir hvem
mæliþátt. Þetta dæmi sýnir vel hve ítarlega
er hægt að skyggnast í hegðunarmynstrið
og tilsvarandi umhverfisgögn sem mæld
em. Ekki síst þegar litið er til þess að
mælingamar hafa varað allt að einu ári og
nú er verið að byrja að nota merki sem
mæla munu í tvö ár.
- Hverju skila slíkar hegðunar-
upplýsingar helst?
„Til viðbótar því að hafa tækifæri til að
skrásetja hegðun fiskanna og umhverfi
þeirra með þessari nákvæmni gefst færi á
því að skoða hvort ákveðin hegðun er
endurtekin ítrekað af sama fiski eða
fiskunum almennt. Þetta gefur færi á því að
skoða hvort tiltekið mynstur hegðunar teng-
ist fiskstærð eða ástandi fisks, s.s. holdafari
hans, kynþroska eða aldri, og síðan hvort
hegðunin varir yfir ákveðin tímabil eða
ákveðnar umhverfisaðstæður. Séu tengslin
marktæk má spá fyrir um hvað líklegast sé
að fiskar af ákveðinni stærð og í tilteknu
ástandi aðhafist á tilteknum tímabilum eða
við tilteknar umhverfisaðstæður. í því sam-
bandi er rétt að benda á að vænta verður
þess að ýmsar meginlínur í þessum efnum
gildi einnig fyrir göngubleikjur á öðrum
svæðum. Það þýðir að notagildi upplýsinga
varðandi ákveðna grunnhegðun getur verið
á breiðum grunni." Einfalt dæmi um þetta
væri spá urn það hvað líklegast sé að
fiskurinn geri að degi eða nóttu og á flóði
eða fjöru.
- Erþá ekki hœgt að nota þetta til að
auðvelda sér veiðiskapinn?
„Jú, ef ástand viðkomandi fiskstofna er
með felldu þá væri slíkt tilvalið, en væri því
öfúgt farið mætti hugsa sér að upplýsingamar
yrðu notaðar til að sníða vemdaraðgerðir
eftir, svo að hlífa mætti ákveðinni fiskstærð/
ákveðnum fiskstofnum. Svo dæmi sé tekið
af bleikjunni í Hópinu þá sýna niður-
stöðumar marktækan mun á því dýpi sem
fiskamir héldu sig á í næturhúmi og
náttmyrkri annars vegar og i dagsbirtu hins
vegar, auk þess sem stigsmunur var á
þessari hegðun með hliðsjón af fargerð. Út
ffá rannsóknamiðurstöðunum er ljóst að
stangveiðimaður sem ekki er á báti hefur að
jafnaði mesta aflavon fyrri hluta surnars,
sérstaklega síðla kvölds, að nóttu eða í bítið,
þegar fiskurinn hefur gjaman fært sig af
dýpri svæðum upp að landi sérstaklega
sjóbleikjan. Netaveiðimaður sem ætti lögn á
svæði þar sem misdýpi væri við landið gæti
ennfremur prófað að leggja netin miðað við
dýpi sem þessir botnlægu fiskar fara mest
um samkvæmt mælingunum. í sjónum, s.s.
á helsta beitarsvæðinu Húnavatni, yæri við
bleikjuveiðina hvoru tveggja hægt að líta til
þess dýptar- og seltusviðs sem sjóbleikjumar
hafa sýnt að þær halda sig frekast innan,
miðað við flóðhæð sjávar."
Umbcetur í
veiðinýtingu
göngubleikju
A liðnu ári segir Jóhannes að þessi vinna
hafi verið víkkuð út. „í fyrra var gerð áætlun
um að vinna upp gögn ffá merkingunum
1997-1999. Þar var gert ráð fyrir því að
upplýsingamar um atferlisvistffæði bleikjanna
væm settar fram með þeim hætti að það
nýttist til ákvarðanatöku varðandi mögu-
legar umbætur í veiðinýtingu. í tengslum
við það lá ljóst fyrir að magn slíkra gagna
varðandi ýmsa veigamikla þætti lágu ekki
fyrir í nægilegum mæli og því var í
áætluninni gert ráð fyrir áffamhaldandi
merkingum, samhliða úrvinnslu, árlega fram
til 2003. Ennfremur varð úrvinnsla
upplýsinga urn bleikjuveiði á svæðinu og
um hlunnindi af henni eðlilega hluti af
úrvinnslunni. Aherslumar sem þama vom
settar fengu hljómgmnn hjá Framleiðnisjóði
landbúnaðarins sem ákvað að koma að
verkinu með því að veita því fjárstyrk, en
auk þess styrkir Fiskræktarsjóður vinnuna. "
- Eru nú þegar einhverjar umbætur i
sjónmáli?
„Já, umbætur byggðar á vinnu okkar em
nú þegar í deiglunni. Sú nýja vídd þekkingar
sem mælimerkjagögnin vissulega opnuðu
hefur nú þegar gert okkur kleift að standa i
báða fætuma í mörgum málum. Þetta hefúr
hvom tveggja gert kleift að staðfesta margt
sem engin þörf er að breyta í veiði-
skipulaginu og einnig að setja ífam
rökstuddar breytingatillögur varðandi
annað. Síðan er bara að vona að áætlanir
gangi eftir áffam, þannig að í lok verkefnisins
sé göngulagið sem hnökraminnst miðað við
markmiðin sem við höfum sett okkur í
heild. í raun em þær niðurstöður sem við
höfúm fengið hinar merkilegustu og munu
án vafa koma að gagni þeim sem nýta sér
bleikjuna, bæði til veiða og sem tekjulind,"
sagði Jóhannes Sturlaugsson.
Landskeppni Smalahundafélags Islands
Austurlandsdeild Smalahundafélags íslands er nýjasta
deildin í Smalahundafélaginu. Deildin var stofnuð 21. júní
2001. Dagana 27. og 28. október stóð hún fyrir landskeppni
smalahunda að Eyrarlandi í Fljótsdal, en þar em mjög góðar
aðstæður til keppni. Keppt var í byrjendaflokki, unghunda-
flokki og almennum flokki.
Alls vom keppendur 16. Sigurvegari í byrjendaflokki
var Carpur frá Eyrarlandi. Eigandi og keppandi: Jón Þór
Þorvarðarson, Glúmsstöðum. I 2. sæti var Tryggur frá
Daðastöðum, eigandi og keppandi: Kristín Kjartansdóttir,
Brún Mjóafirði. 3. sæti var Snati frá Stangarholti, eigandi
og keppandi. Kristín Kjartansdóttir, Brún. I unghundaflokki
var í 1. sæti Vaskur frá Dalsmynni, eigandi og keppandi:
Svanur Guðmundsson, Dalsmynni. í 2. sæti Tryggur frá
Daðastöðum, eigandi og keppandi: Kristín Kjartansdóttir
og 3. sæti Snati frá Stangarholti, eigandi og keppandi:
Kristín Kjartansdóttir. Í almennum flokki var í 1. sæti
Skessa frá Hæl, eigandi og keppandi: Svanur Guðmunds-
son, Dalsmynni. 2. sæti Skotta frá Daðastöðum, eigandi
og keppandi: Gunnar Einarsson, Daðastöðum. 3. sæti
Tígull frá Eyrarlandi, eigandi og keppandi: Þorvarður
Ingimarsson, Eyrarlandi.
77/ umliugsunar fyrir hundaeigendur.
A síðustu ámm hefúr orðið vemleg Qölgun Border
collie hunda í sveitum landsins. Sífellt fjölgar þeim
bændum sem eiga taminn border collie hund, þokkalegan
eða jafnvel góðan fjárhund. Þetta er vel því aldrei hefur
verið meiri þörf en nú fyrir vel ræktaða og vel tamda hunda
til vinnu við kindur, vegna þess fámennis sem víða er í
sveitum.
En til að vel ræktaður hundur geri eiganda sínum gagn er
nauðsynlegt að temja hann. Það er nokkur vinna en þó ekki svo
mikil að allir hafa tíma til þess. Þá er mjög mikilvægt að
forðast að ótamdir hundar komist uppá allskyns ósiði sem erfitt
getur reynst að venja þá af. Við tamningu border collie hunds
emm við að nýta okkur veiðihvöt hundsins, okkur til gagns.
Það er hins vegar alltof algengt að tíkur með hvolpa eða ungir
hundar, jafúvel margir á sama bænum, gangi lausir, nótt sem
dag. Þetta er mikið kæmleysi og ef slíkt ástand varir einhvem
tíma er mjög hætt við að það endi með því að hundamir fari að
atast í skepnum í nágrenninu og þá er stutt í verri hluti sem
enginn vill bera ábyrgð á.
Það á að vera sjálfsagður hlutur að á þeim tíma árs sem
búsmali er úti, séu hundar ekki lausir úti og ávallt settir inn eða
í ömggt áheldi ef heimilsfólk fer af bæ. Þama þurfúm við að
taka okkur á.
Bændur, nýtum okkur fjölbreytta eiginleika og kosti bor-
der collie hunda við allt fjárvafstur. Sýnum ábyrgð og höfúm
hundana okkar undir eflirliti svo ömggt sé að þeir valdi hvorki
okkur sjálfúm né öðmm tjóni eða óþægindum.
Skiljum þess vegna ætíð við hundana okkar þar sem við
viljurn ganga að þeim. Stjórn Austurlandsdeildar Smala-
hundafélags íslands.