blaðið - 20.05.2006, Blaðsíða 20

20 I VÍSINDI
LAUGARDAGUR 20. MAÍ 2006 blaöiö
Þær hugmyndir sem börn gera sér um vísindamenn hafa lítið breyst á undanförnum áratugum ef marka má nýlega rannsókn sem gerð
var meðal breskra grunnskólabarna.
Brjálaði vísindamaðurinn
er lífseigur í hugum barna
Staðalmyndin af brjálaða og hættu-
lega vísindamanninum er furðulíf-
seig meðal skólabarna að mati Sir
Christopher Frayling rektors The
Royal College of Arts í London sem
telur að ímynd vísindamanna verði
að breytast til að raungreinar njóti
meiri vinsælda i kennslustofunum.
Frayling lét gera könnun meðal
breskra skólabarna á aldrinum sjö
til n ára til að athuga hvort ímynd
vísindamannsins hefði breyst í
huga þessa aldurshóps í kjölfar
ímyndarbreytingar sem átt hefði
sér stað meðal annars fyrir tilstilli
kvikmynda og sjónvarpsþátta. Alls
tóku 79 drengir og 65 stúlkur þátt í
könnuninni. Vísindamennirnir sem
börnin teiknuðu voru í mörgum til-
fellum gamall ófríður karl í slopp
og í vasa sloppsins glitti gjarnan í
blýanta eða tilraunaglös. Margir
vísindamannana gengu með flösku-
botnagleraugu, voru ýmist með
hárið í óreiðu eða nauðasköllóttir.
Oftar en ekki héldu vísindamenn-
irnir á tilraunaglasi í hendi sem reyk
lagði af.
Óbreytt ímynd í áratugi
Á mörgum teikninganna mátti sjá
hugsanablöðrur sem í var ritað „já“
eða „Já, mér tókst það.“ Stundum var
spurningarmerki eða ljósapera ofan
við höfuð vísindamannsins. Stúlkur
teiknuðu frekar myndir af brosandi
vísindamönnum en vísindamenn
drengjanna áttu frekar við einhvers
konar fötlun að stríða.
Niðurstöður könnunarinnar leiða
í ljós að ímynd vísindamannsins í
hugum grunnskólabarna hefur litið
breyst á undanförnum áratugum. Úr
könnun sem gerð var meðal grunn-
skólabarna í Montréal fyrir 40 árum
komu svipaðar niðurstöður og það
sama má segja um aðra könnun sem
gerð var á sjötta áratugnum.
Kvenvísindamenn
sækja í sig veðrið
Frayling telur niðurstöðurnar slá-
andi ekki síst í ljósi þess að æ færri
börn velja raungreinar sem valfag í
skóla. Góðu fréttirnar eru þó þær að
mun fleiri stúlkur hafi teiknað kven-
vísindamenn en áður. Þar koma ef
Dr. Emmett Brown úr kvikmyndunum Aft-
ur til framtíðar er gott dæmi um „brjálaða
vísindamanninn"
til vill til áhrif frá teiknimyndum
eða Hollywood-kvikmyndum þar
sem ungar vísindakonur hafa verið
áberandi. „Á tíunda áratugnum
komu fáeinar ungir og fallegir kven-
vísindamenn fram á hvíta tjaldinu.
Öfugt við karlkyns starfsfélaga sína
voru þær með óaðfinnanlegt hár
sem þær skóku gjarnan. Yfirleitt
voru þær á þrítugsaldri (en þegar
orðnir leiðtogar á sínu sviði) og ef
þær gengu með gleraugu, voru þær
ekki með þau á sér mestan hluta
myndarinnar,“ segir Frayling.
Nýjustu græjur alltof flóknar
Virkni nútímarafeindatækja vefst
fyrir mörgum Bandaríkjamann-
inum ef marka má niðurstöður
nýrrar rannsóknar sem unnin var
af nemendum í Tækniháskólanum
í Eindhoven í Hollandi. Þó að þeir
séu hrifnir af nýjustu græjum verða
þeir að sama skapi vonsviknir og pir-
raðir þegar þeir átta sig á því að það
er ekki heiglum hent að fá nýja tækið
til að virka eins og það á að gera.
Um helmingur þeirra rafeinda-
tækja sem er skilað til verslana í
Bandaríkjunum virkar vel en við-
skiptavinir áttuðu sig ekki á því
hvernig þau virkuðu. Rannsóknin
leiddi ennfremur í ljós að banda-
rískir neytendur reyna að meðaltali
í 20 mínútur að finna út hvernig
nýja tækið virkar áður en þeir gefast
upp.
Niðurstaðan er sú að stór hluti
tækjanna endar í geymslu eða er
skilað í verslunina.
Sölumenn aðstoða kaupendur
Sumir telja að vandamálið muni
aðeins versna eftir því sem tækn-
inni fleygir fram. Framleiðendur raf-
eindatækja eru þó í auknum mæli
farnir að átta sig á mikilvægi þess
að einfalda vörur sínar. Sem dæmi
má nefna tónlistarspilarann iPod og
netleitarvélina google en í báðum til-
fellum er áhersla lögð á notendavænt
viðmót og einfaldleika.
Þá aðstoða starfsmenn rafeinda-
tækjaverslana viðskiptavini í
auknum mæli við að læra á tækin.
Þegar viðskiptavinir koma með
tæki sem þeir vilja skila bjóðast
sölumenn til að sýna þeim hvernig
tækin virka og oftar en ekki hætta
kaupendur við að skila gripnum að
kennslustundinni lokinni.
Einfaldleikinn er oft bestur
Tæknilega er lítið þvi til fyrir-
stöðu að búa nútímarafeindatæki
mörgum eiginleikum. Örgjafar gera
það að verkum að hægt er að bæta
við fleiri eiginleikum án mikils
kostnaðarauka. Það sem verkfræð-
ingar rafeindafyrirtækjanna átta sig
ekki alltaf á er að stundum borgar
sig ekki að búa tæki óþörfum eigin-
leikum þar sem þeir geri þau aðeins
flóknari en þau þyrftu að vera. Sem
dæmi má nefna músarmottu sem
búin var innbyggðu útvarpi, eyrna-
Er bér heitt?
Fœranl
Skrifstofur
Tölvurými
Fundasalir
Sumarhús
œlikerfi
ís-húsið 566 6000
kœlivélalaaerinn
Ungabörn sem búa á heimili þar sem er reykt geta ekki jafnauðveldlega forðast
reykinn og eldri börn eða fullorðnir. Mikið af krabbameinsvaldandi efni greindist í
hlandi ungabarna sem áttu foreldra sem reyktu samkvæmt nýrri rannsókn.
Krabbameinsvaldandi
efni í þvagi ungabarna
Vísindamenn hafa fundið leifar
af krabbameinsvaldandi efnum í
þvagi ungabarna sem eiga foreldra
sem reykja. Fjallað er um uppgötv-
unina í maí-hefti fræðiritsins
Cancer Epidemiology, Biomarkers
& Prevention en hún þykir renna
stoðum undir þá kenningu að
óbeinar reykingar í bernsku geti
leitt til myndunar krabbameins
síðar á ævinni að mati Stephen
Hecht sem sinnir krabbameins-
rannsóknum hjá Minnesota há-
skóla og var einn þeirra sem stóðu
að tilrauninni.
Vísindamennirnir könnuðu
þvag frá 144 ungabörnum sem
voru á aldrinum þriggja mánaða til
eins árs. Börnin áttu það sammerkt
að koma frá heimilum þar sem að
minnsta kosti annað foreldrið
reykir. I þvagi nærri helmings
barnanna fundust leifar af NNAL
sem er efni sem líkaminn myndar
þegar hann vinnur úr efninu NNK
en það er krabbameinsvaki sem að-
eins er að finna í tóbaki. „Maður
finnur ekki NNAL í þvagi nema
hjá fólki sem hefur verið í tóbaks-
reyk, hvort sem um er að ræða full-
orðna, börn eða ungabörn," segir
Hecht.
Ungabörn geta ekki
forðast reykinn
Foreldrar þeirra barná sem reynd-
ust hafa NNAL í þvagi reyktu að
meðaltali 76 sígarettur á viku. f til-
felli þeirra barna þar sem NNAL
greindist ekki reyktu foreldrar að
meðaltali 27 sígarettur á viku.
Magn NNAL í þvagi ungabarna
var meira en finnst í eldri börnum
eða fullorðnum sem verða fyrir
óbeinum reykingum. Telja visinda-
mennirnir að þetta stafi af því að
ungabörnin geta ekki jafnauðveld-
lega hreyft sig til að forðast reyk-
inn. Þeir varpa jafnframt fram
þeirri tilgátu að það kunni ekki
að vera nóg að hætta að reykja í
viðurvist barna þar sem að NNAL
getur hugsanlega loðað við ryk og
yfirborð innanstokksmuna.
Nútímarafeindagræjur eru orðnar svo flóknar að margir gefast upp á þvf að læra á
þær og skila þeim ónotuðum aftur í verslunina eða koma þeim fyrir inni 1' geymslu.
tólatengi, klukku með vekjara og
reiknivél.
Könnun sem gerð var á vegum há-
skólans í Maryland árið 2004 leiddi
í ljós að 56% bandarískra neytenda
þætti yfirþyrmandi hversu flóknar
hátæknivörur væru. Mikilvægt er
því fyrir framleiðendur að auðvelt sé
að nota tæki og læra á þau í stað þess
að búa þau of mörgum eiginleikum.