Orðlaus - 30.09.2004, Blaðsíða 44

Þettci vor olger bylting og þeir sem höfðu oður verið
oð kroto nofnið sitt ó sætið í lestinni horfðu ogncJofo
upp o lestino renno yfir hverfunum með risostórt nofn
Superkool223 ó hliðinni
í lok 8. áratugarins voru neðanjarðarlestir New York borgar orðnar að galleríum á hreyfingu.
Ekki bara farartæki almúgans heldur strigi fyrir listamenn götunnar. Það sem á þessum tíma
var sagt skemmdaverk og smáglæpir unglinga er í dag orðið að þrjátíu ára gömlu fyrirbæri
með miklum og sterkum rótum. Veggjakrot, graffiti, götulist, þetta er enn talið skemmdarverk
en hefur engu að síður þróast mikið í gegnum árin og hefur í sífellu birst okkur í „mainstream"
hönnun og myndlist. Þetta hófst allt saman í neðanjarðarlestarkerfi New York borgar í upphafi
áttunda áratugarins.
Það er lengi hægt að tala um hvar, hvenær og hvernig
fyrirbæri eins og graffiti fæðast. Götustrákar í
Philadelphia, Cornbread og Cool Earl, skrifuðu nöfnin
sín á veggi á sjötta áratugnum. Flækingar á ferðalagi
um Bandaríkin í kreppunni skildu eftir sig krot og rispur
á veggjum til að eiga samskipti við aðra flækinga. Þetta
voru svokölluð „hobo-marks", merki sem þeir þróuðu
með sér sem áttu að upplýsa þá sem lásu um hvernig
aðstæður væru í bóndabýlinu framundan. Glæpagengi
hafa merktyfirráðasvæði sín á veggi svo lengi sem elstu
menn muna og á tímum Rómverja voru yfirvöldum
storkað með andhófsskilaboðum sem voru máluð á
veggi borgarinnar í skjóli nætur. Ein fyrstu ummerki
um sköpunargleði mannsins eru hellamálverkin. Menn
í árdaga voru að skapa myndlist á veggi áður en lög
og regla urðu til. En sá fyrsti sem virkilega stundaði
veggjakrot í almennum skilningi orðsins var maður sem
kallaði sig Taki183 og var alræmdur í upphafi áttunda
áratugarins.
Grandmaster Flash og Kool DJ Herc, tveir af fyrstu
hip-hop plötusnúðunum, vildu vera tónlistarmenn
en höfðu ekki efni á hljóðfærum. Þeir notuðu því tvo
plötuspilara til að skipta á milli platna og skapa nýja
tónlist. Þeir gerðu það með því að finna tvö eintök
af plötum með góðu drum-break sem er í rauninni
stutt trommusóló. Þessi break voru aðallega að finna
á fönk- og diskóplötum. Flash og Herc skiptu á milli
þessara break-a í sífellu með mixer og sköpuðu þannig
stöðugan takt. Þegar þeir spiluðu útkomuna fyrir
fólkið í partýunum og næturklúbbunum varð allt
vitlaust. Þetta var eitthvað sem fólkið kunni að meta.
Að taka eitthvað í sundur og setja aftur saman og búa
til etthvað nýtt. Þegar félagarnir hvöttu fólkið til að
dansa og skemmta sér í gegnum míkrafón varð rappið
til. Þeir köstuðu fram rímandi frösum og kepptust við að
koma með betri og frumlegri línur. Þegar Grandmaster
Theodore fann upp á því að draga plötuna fram og til
baka undir nálinni varð scratch til. Þetta varð svo allt
saman að rapp tónlist. Þegar ný tónlist tryllir lýðinn
Þegar menn skilja eftir sig nafnið sitt á opinberu rými er
það kallað að skilja eftir sig Tag. Taki183 krotaði nafnið
sitt með tússpenna hvert sem hann fór. Áður en langt
um leið varhann orðinn þekkturmeðalfarþega lestanna
sem gláptu á nafnið hans allan daginn á ferðalögum
sínum. Þegar aðrir fóru að taka sér hann til fyrirmyndar
fylltust lestirnar fljótt af kroti að innanverðu. Þessir
ósýnilegu krotarar voru í raun að hafa samskipti sín
á milli og fljótt varð heill kúltúr til. Þessi fyrstu tögg
voru iðullega nafn viðkomandi eða gælunafn og á eftir
fylgdi númerið á götunni sem hann/hún bjó. Nokkrir
áberandi af þessum fyrstu veggjakroturum: Julio204,
Frank207, og StayHigh149. Á árunum 1970-1973 voru
forsvarsmenn neðanjarðarlestanna að eyða uþb.
300.000 dollurum á ári í að þrífa lestarnar að innan.
Þetta átti bara eftir að versna.
Þegar allir vagnar voru orðnir mettaðir af kroti þurftu
krotararnir að finna sér aðrar leiðir til að standa upp úr.
Margir fóru að bæta við litlum myndum og viðbótum
við taggið sem eru í dag grundvallartáknmál graffiti og
veggjakrots. Stjörnur, örvar, pílur og kórónur. Fljótlega
fóru menn að skapa heil verk með tússpennanum,
þeir fóru að að hafa stafina þykkari og teiknuðu heilu
karakterana með. Fyrrnefndur StayHigh 149 notaði
jónu sem þverstrikið í H-inu og bætti við kallinum úr
merki sjónvarpsþáttanna The Saint. Ein mikilvægasta,
ef ekki allra mikilvægasta uppgvötun þessara ára var
að nota málningu úr úðabrúsa.
Það er almennt talið að það hafi verið maður af nafni
Superkool223 sem gerði fyrstur manna stórt verk með
úðabrúsa, með mörgum litum og þykkum, fylltum
stöfum. Hann var líka sá fyrsti til að fylla heila hlið
lestarvagns af málningu (kallað top-to-bottom).
Þetta var alger bylting og þeir sem höfðu áður verið
að krota nafnið sitt á sætið í lestinni horfðu agndofa
upp á lestina renna yfir hverfunum með risastórt
nafn Superkool223 á hliðinni. Loksins sáu krakkarnir í
skuggahverfum Queens og S-Bronx hvernig þeir gátu
sett mark sitt á umhverfið. Þetta var meira en bara
eitthvað sniðugt til að gera, þetta var leið til þess að
afla sér virðingar og frægðar í fátækrahverfunum. Á
þessum tíma voru ótrúlega spennandi tímar í gangi í
þessum hverfum. Krakkar af afrísku og rómönsku bergi
brotnu voru að skapa heilan kúltúr í kringum sig. Hip-
hop menningin var að fæðast.
Þessir krakkar voru bláfátækir. Þeir bjuggu í
niðurníddum blokkum í fátækrahverfunum og höfðu
litla sem enga von um að spjara sig og meika það utan
hverfisins. Það sem þau gerðu var einfaldlega að taka
málin í sínar eigin hendur og skapa sína eigin tónlist,
sína eigin dansa og sína eigin myndlist.
verður að dansa við hana. Frávera allrar melódíu,
brotinn takturinn og hrár talandi rapparanna buðu
ekki upp á neinn betri dans en einfaldlega að sleppa
af sér beislinu og ganga bara af göflunum. Breikararnir
köstuðu sér í gólfið, fleygðu útlimunum út um allt og
snéru sér og engdustá gólfinu. Graffiti átti fullkomlega
við þennan heim. Tónlistin endurspeglaði myndefnið
og breikdansinn var endurspeglaður í flækjum og
villtum litum stafanna. Allt smellpassaði og á þesum
tímapunkti varð hip-hop menningin til og ekkert var
þeim ómögulegt.
Árin 1975 - '77 var mesti fátæktartími New York borgar
síðan í kreppunni. Það var talað um að borgin væri
bókstaflega gjaldþrota. Enginn peningur var til staðar
til að sporna gegn hinu vaxandi vandamáli sem graffiti
var orðið. Öryggisgæsla á geymslusvæðunum þar sem
lestarnar sátu yfir nótt var lítil sem engin og fjárráð
voru ekki næg til að hreinsa verkin af lestunum eftir
að þær voru hreinsaðar. Þetta var að sjálfsögðu alger
gósentíð fyrir graffara sem máluðu lestarnar sem aldrei
fyrr. Frá 1977 til '80 var blómatíð graffiti í New York.
Hver einasta lest var þakin. Marglit form, línur á þvers
og kruss og aragrúi af litríkum karakterum sem störðu
á farþegana er þeir gengu inn í lestarnar. Meirihluti
fólks fannst þetta fyrirbæri sem var sífellt stærri hluti
af daglegu lífi þeirra ógeðslegt og vildi úrbætur strax.
Það var bara enginn peningur eða mannafli til.
Sífellt fleiri voru að laðast að því tjáningarformi
sem graffiti er. Samkeppnin varð mjög mikil og
listamennirnir þurftu sífellt að bæta sig. Þeim var
sama þótt hinum almenna borgara þætti þetta vera
óþrifnaður og skemmdarverk. Dondi White, Seen og
aðrir meistarar þessara ára voru ekki að mála lestarnar
til að skemma eða til að storka yfirvöldum, þeir álitu
sig listamenn sem þurftu sífellt að bæta sjálfa sig til
að halda virðingunni. Þeir bestu og mest áberandi voru
goð í augum krakkana sem horfðu upp til þeirra og
voru að stíga sín fyrstu spor í krotinu. Það gat hver
sem er málað á veggi yfirgefinna húsa í skjóli nætur.
Aðeins þeirallra bestu gátu málað stór verk á lestarnar,
enda var það enginn barnaleikur. Menn eins og Dondi
þurftu að brjótast inn á svæðin þar sem lestarnar voru
geymdar yfir nótt. Eftir að hafa klippt sér leið inn á
svæðið í gegnum gaddavírsgirðingarnar þurfti hann að
forðast verðina og komast að lestinni sjálfri. Lestunum
var lagt mjög þétt saman, oftast var varla metri á milli
þeirra. Dondi þurfti því að troða sér og öllum brúsunum
inn í þessa þröngu ganga í kolniðamyrkri. Hann,
einsog aðrir sem voru hetjur þessa tíma, hafði með sér
nokkra yngri málara sem voru að afla sér virðingar til
að fylgjast með eftir vörðum og öðrum hættum. Með
skissubókina í annarri hendi og brúsann í hinni þurfti
hann að klöngrast upp á milli lestanna og vinna eins