Bændablaðið - 24.03.2011, Page 16

16 - Jarðrækt og vorverk BLAÐAUKI BÆNDABLAÐSINS 24. MARS 2011
Ræktun repju
Repja hefur síðustu tvö ár verið
notuð sem samheiti yfir tvær
skyldar tegundir, sem ræktaðar
eru til að vinna olíu eða jurta-
feiti. Báðar tegundirnar eru
gamalkunnugar hér á landi og
eiga sér langa ræktunarsögu, þó
ræktaðar í allt öðrum tilgangi en
til olíuframleiðslu.
Fyrri tegundin hefur gengið
undir nafninu repja hérlendis í
hálfa öld. Hún heitir raps á norður-
landamálunum og er sama teg-
undin og gulrófa. Hún lætur hjá
líða að safna forðanæringu í rótina,
en hefur verið kynbætt til þess að
bera sem allra mest fræ. Tvíæra
afbrigðið af repju hefur verið notað
hér sem fóðurkál í nærri fimmtíu
ár og oft í stórum stíl. Síðari teg-
undin hefur fengið nafnið nepja, en
heitir rybs á norðurlandamálunum.
Það er sama tegundin og næpa, en
án undirvaxtar. Til eru svo bæði
vorafbrigði og vetrarafbrigði af
hvorri tegund fyrir sig, þannig að
um fjórar gerðir er að ræða alls.
Tilraunir voru gerðar með vetr-
arafbrigðin á níu stöðum hérlendis
2008-09. Þar sem best tókst til,
á Þorvaldseyri og Möðruvöllum,
fékkst uppskera sambærileg við
það sem sést í töflunni hér að ofan.
Í töflunni er eingöngu nefnd olíu-
uppskera, en ekki má gleyma, að sá
hluti fræsins, sem af gengur þegar
olían hefur verið pressuð, er verð-
mætt próteinfóður.
Einæru afbrigðin eru yfirleitt
auðveld í ræktun og fylla akur-
inn bara eitt ár. Í samanburði við
tvíæru afbrigðin eru uppskeru-
vonir þó ekki miklar. Þær þurfa
líka langt og hlýtt sumar, nepjan
jafnmikinn hita og fljótþroska vor-
hveiti og repjan svipað og sein-
þroska hveiti. Sú síðarnefnda er
því alveg fyrir utan kortið hér á
landi. Hugsanlegt er að rækta megi
einæra nepju á bestu stöðum hér-
lendis. Hún hefur verið í tilraunum
á Korpu þrjú ár án þess að náðst
hafi viðunandi árangur, en þó ekki
fjarri því.
Einn galli hefur fylgt þessum
tegundum hér á Korpu og hann er
sá, að þær verða varanlegt illgresi
í ökrum, þar sem þær hafa verið
ræktaðar. Þær ná sér að vísu ekki á
strik, sé akurinn gerður að túni, en
setja óræktarsvip á kornakur, sem á
eftir þeim kemur, jafnvel þótt mörg
ár séu liðin frá repjusáningu.
Við horfum því fyrst og fremst
til tvíæru afbrigðanna. Þau gera
svipaðar kröfur til hita síðara árið
og bygg, nepjan þarf ámóta hita og
fljótþroska bygg og repjan ámóta
og seinþroska bygg. Þessi afbrigði
fylla akurinn að vísu tvö ár eða
réttara sagt eitt og hálft, því að
taka má fyrri slátt af túni áður en
það er plægt fyrir repjusáningu. En
ræktun tvíæru afbrigðanna fylgir
nýr áhættuþáttur, það er hvort þau
lifa veturinn eða ekki. Það verður
aðalvandi og aðalviðfangsefni
þeirra, sem hyggja á ræktun af
þessu tagi. Þar er nepjan til muna
öruggari og þolnari en repjan.
Hér verða settar fram stuttorðar
leiðbeinigar um það sem hafa þarf
í huga við ræktun repju og nepju.
Land Tvíæru afbrigðunum líður
best þar sem annað hvort eru mildir
vetur og lítið um jarðklaka eða þá
þar sem snjóalög eru stöðug. Tíð
skipti á frosti og þíðu þola þau illa
og frostlyftingu ekki. Illa hefur
líka reynst, ef vatn stendur uppi á
akri vetrartíma. Reynslan sýnir,
að forðast ber leirmó og leirborinn
sand eða aur. Þar eru líkur á að
frosthreyfingar jarðvegs lyfti plönt-
unum alveg upp úr jörðu.
Sáðtími Samkvæmt tilraunum,
sem gerðar hafa verið á Korpu,
er æskilegasti sáðtími tvíæru
afbrigðanna milli 10. og 25. júlí.
Varhugavert er að vera seinna á
ferðinni en það. Einæru afbrigð-
unum verður að sá eins snemma
vors og mögulegt er.
Sáning og sáðmagn Best er að
raðsá með a.m.k. 12 sm bili milli
raða, dreifsáning getur þó gengið
líka. Ráðlagt sáðmagn af repju er
4-6 kg af fræi á ha, en 6-8 kg á ha
af nepju. Munurinn er vegna þess
að nepjan greinist minna en repjan.
Ef sáð er meira en þetta getur það
komið niður á vetrarþoli, því að í
þéttri sáningu verða plönturnar allt-
af smáar. Fyrir veturinn þurfa þær
að ná 6-8 blöðum, fingurgildum
rótarhálsi og djúpri rót.
Áburður við sáningu Við sán-
ingu er borið á nálægt 50 kg N á
ha í sæmilega frjósömu landi, en í
sandi eða á mel þyrfti að fara upp
í 70-80 kg N á ha. Við höfum ráð-
lagt Garðáburð eða Blákorn til þess
að gefa stóra skammta af steinefn-
um. Óvíst er, hvort þörf er á því og
samkvæmt erlendum ráðleggingum
mætti allt eins nota einhverja teg-
und af svokölluðum flagáburði.
Áburður að vori Að vori verður
að bera á eins snemma og hægt
er. Rétt er þá að bera á svipaðan
skammt og borinn er á korn á sams
konar landi, það þýðir svona 60 kg
N á ha á frjósömu landi og allt að
100 kg N á ha á sandi. Það sama
á við um einæru afbrigðin. Menn
eru ekki sammála um það, hvort
þörf er á því að bera bór á. Engin
hefð er fyrir bóráburði á repju,
þegar hún er notuð sem fóðurkál,
en bórskortur getur valdið skaða
í garðrækt, einkum ef sýrustig er
hátt.
Skurður Þegar repjan hefur
blómgast, sett skálpa og gerst gul-
brún, þá þarf að fylgjast með henni
daglega. Til að ná sem mestri
og bestri uppskeru verður repjan
að standa sem lengst. En hún
getur allt í einu tekið upp á því að
sprengja skálpana. Sé veður þar
að auki hvasst, getur stór hluti upp-
skerunnar tapast á einu dægri. Því
ríður á að hafa skurðarvélar tilbúnar.
Uppskeruna þarf svo að þurrka við
blástur. Geymsluþurrt er fræið ekki
fyrr en rakainnihald er komið niður í
8%. Fljótlegra er að þurrka repjufræ
en bygg vegna þess hve fræið er
smátt.
Kálæxlaveiki Repja og nepja eru
næmar fyrir kálæxlaveiki. Það er
alvarlegur rótarsjúkdómur í káli
og getur borist milli bæja og akra
með moldugum jarðvinnslutækjum.
Sýkillinn lifir í jarðveginum árum
saman og ef veikin berst á bæ, verð-
ur ekki hægt að hafa repju þar í sama
landi nema með margra ára millibili.
Kálæxlaveiki hefur þegar fundist á
nokkrum bæjum sunnanlands. Gera
verður allt sem unnt er til að koma í
veg fyrir að veikin breiðist út.
Í lokin vil ég enn ítreka, að rækt-
un þessara tegunda er áhættusöm
og bið menn um að fara varlega að
minnsta kosti á meðan við erum að
læra á ræktunina og finna takmörk
hennar. Vetrarþol tvíæru afbrigð-
anna er brigðult og þar að auki er
alls ekki gefið að síðara sumarið
verði nógu hlýtt til þess að þau nái
þroska. Ég bendi á, að nepjan er
til muna harðgerari en repjan og
repjuræktendur ættu jafnan að hafa
hana í hluta lands.
Uppskera af olíujurtum við góðar aðstæður erlendis (Meðaltal tilrauna í
Mið-Svíþjóð 2005-09). Sett hér til að sýna uppskeruvonir eftir afbrigðum
og hitaþörf.
Uppskera,
fræ,
kg þe./ha
Feiti skv.
efnagr.
% af þe.
Næst með
pressu
% af þe.
Olía, l/ha
eðlisþ.0,9
Hitaþörf
fræárið,
gráðudagar
Tvíær nepja 2750 44 29 900 1200
Tvíær repja 3850 48 33 1400 1350
Einær nepja 1800 44 29 600 1450
Einær repja 2250 47 32 800 1600
Jónatan Hermannsson
Landbúnaðarháskóla Íslands
Ræktun repju
Mælir þú með því að bændur hugi að því
að fara í umfangsmikla repjuræktun?
Sem kunnugt er hefur umræða um möguleika ræktunar repju til
olíuframleiðslu verið nokkuð ofarlega á baugi síðustu misseri. Í
síðustu viku bárust fréttir af því að N1 vildi kaupa repjufræ
af þúsundum hektara lands og leitaði samstarfs við bændur.
Siglingastofnun hefur frá 2008 staðið að rannsóknarverkefni í
samstarfi við bændur og Landbúnaðarháskóla Íslands þar sem
ágætur árangur hefur náðst á vissum stöðum á landinu. En hvað
segja jarðræktarráðunautar – mæla þeir með því að bændur hugi
að því að fara í umfangsmikla ræktun?
Já, en ekki einn tveir og þrír. Fara hægt af stað, en jafnframt
að hefjast þegar handa, fremur en
að gera ekki neitt. Hér passar vel
fleyga setningin: „Ekki gera, ekki
neitt“.
Þar sem þessi ræktun hentar
almennt best í besta landinu, þá
vil ég benda á að gott væri að
byrja með að sá í tún eftir slátt
eða ónýtta góða akra. Vorafbrigði
mætti setja strax t.d. í góða akra.
Best er að vera í frjósömum
jarðvegi sem er án frostlyftinga,
t.d. í vel framræstri mýri og góðu
valllendi. Færum út kvíarnar með
tímanum. Varast skal að vera með
þessa ræktun sem algjöra tilraun-
aræktun því mikið er vitað um
flesta þætti gagnvart henni. Hinu
er ekki að neita, að það er nauð-
synlegt að leggja út tilraunir m.a.
gagnvart yrkjum (bæði vetrar- og
sumarafbrigðum), sáningartíma
og jafnvel sáðmagni, áburðarsam-
setningu, magni og áburðartíma
o.fl. ef hægt er, t.d. með að plægja
niður mismikið af búfjáráburði.
Einn mesti skaðvaldurinn í
þessari rækt gæti orðið kálæxla-
veikin. Má segja, að hún samsvari
riðunni í sauðfé. Kálæxlaveikin
hefur fundist á nokkrum stöðum
á suðurlandi og þarf því að huga
vel að því að fá ekki smit í ósýkta
akra, t.d. með jarðvinnslutækjum.
Til mikillar gleði hefur heyrst að
komin eru yrki sem eru nokkuð
ónæm fyrir kálæxlaveikinni. Gera
þarf tilraunir með þau hér á landi.
Mælt er með að sem flestir sem
hafa aðstöðu til að fara út í þessa
ræktun að einhverju ráði á næstu
árum, sái í vor og sumar þannig
að vitneskja fáist um sem flesta
þætti hjá viðkomandi. Eftir eitt ár
í ræktuninni, þó ekki sé farið að
uppskera vetrarafbrigðin á næsta
ári, þá er samt hægt að sjá hvern-
ig ökrunum reiðir af fyrsta árið og
sá þá eftir föngum. Athuga þarf
m.a. hvort þreskivél sé til staðar á
svæðinu næsta haust til að þreskja
þá uppskeru sem sáð verður til.
Með tímanum verður hægt
að rækta mikið af olíurepju á
Suðurlandi, gangi hagkvæmnin
eftir.
Kristján Bj. Jónsson - BSSL
Það liggur fyrir íslenskum land-búnaði að auka hlutdeild inn-
lendra hráefna í framleiðslunni.
Til að raunverulegt matvælaöryggi
sé tryggt verður einkum að huga
að aukinni notkun innlendra nær-
ingarefna og orku. Ræktun repju
til olíuframleiðslu (og framleiðslu
fóðurpróteins) er mjög áhugaverður
kostur sem full ástæða er til að reyna.
Ekki er þó hægt að mæla með því
að bændur hefji stórræktun að svo
komnu máli. Kemur þar tvennt til.
Veigameiri er sá þáttur að það er ein-
faldlega of áhættusamt meðan ekki er
meira vitað um vaxtarkröfur, ræktun-
artækni og ræktunaröryggi repjunnar
en hinn er sá að ræktun repju hentar
mun betur sem hluti sáðskiptaferlis
á búi heldur en til stórræktunar. Hins
vegar hvet ég bændur til að sá repju
sem víðast í smáum stíl til að skapa
mikilvæga ræktunarreynslu sem ekki
er hægt að fá með tilraunum.
Með því að rækta repju sem
hluta af sáðskiptakerfi bús er
áhættan með ræktuninni lágmörk-
uð. Repju er sáð síðsumars og því
má ná einum eða jafnvel tveimur
sláttum af túnum og plægja svo upp
og sá repju. Repjufræið er ódýrt
og ekki þarf að bera mikinn áburð
á við sáningu. Fari svo að repjan
lifi ekki veturinn er flagið tilbúið
til sáningar á korni eða grænfóðri
með lágmarksvinnu vorið eftir
og áburðurinn sem borinn var á
repjuna nýtist að einhverju leyti.
Ræktunarkostnaðurinn fellur því á
vararæktunina. Stórræktun á repju
er flóknari því repja hentar illa til
síræktunar. Land nýtist illa því það
er tekið tvö ár úr umferð og hætta
er á að illgresi byggist upp. Þá er
fjárhagslegur skaði einnig meiri ef
repjan lifir ekki vetur. Vart verður
því séð að skynsamlegt sé að rækta
repju nema í einhverskonar skipti-
ræktunarkerfi og þá helst með
grasi.
Þar sem nægt land er fyrir hendi sem ekki er nýtt í annað og öll
önnur aðstaða til ræktunar fyrir
hendi, svo sem tæki og mannafli,
má vel íhuga þetta. Ég mun þó ekki
ráðleggja neinum að fara í stórfellda
repjuræktun til að byrja með. Gæta
verður að því að þetta kostar vinnslu
á jarðvegi, sáningu og áburð í tví-
gang þannig að ekki er rétt að hvetja
neinn út í umfangsmikla ræktun án
þess að prófa þetta fyrst.
Sigurður Jarlsson - Búnaðars. Vesturlands
Það er mikilvægt varðandi þessa ræktun eins og aðra
að fyrirsjáanlegt sé hvernig nýta
skal uppskeruna og koma henni í
verð. Ræktun repju til þroska hefur
ekki verið mikið reynd hérlendis
og því mörgum spurningum enn
ósvarað sem kunna að hafa áhrif á
hagkvæmni ræktunar á henni. Þær
athuganir sem gerðar hafa verið
benda til þess að besta landið til
ræktunar á repju sé samskonar og til
annarrar ræktunar s.s. tún-, grænfóð-
ur- og kornræktar og því víða þegar
í notkun. Ég tel að ekki sé að vænta
ræktunar á repju til þroska í stórum
stíl í Skagafirði á allra næstu árum.
Það er hinsvegar mikilvægt að aflað
verði reynslu í ræktun hennar. Við
þurfum að vera opin fyrir að reyna
ræktun á öllum tegundum sem
aukið geta fjölbreytni í landbúnaði
og styrkt stoðir hans.
Eiríkur Loftsson - Leiðbeiningamiðstöðin
Ingvar Björnsson - Búgarði
Repja á Korpu í júní 2007.