Fréttablaðið - 09.02.2012, Page 23

FIMMTUDAGUR 9. febrúar 2012 23
Í DAG
Jón Ormur
Halldórsson
dósent
Það er undur stutt síðan málið sýndist afgreitt. Þetta með
markaðina og ríkið. Markaðir
vissu og gátu en ríkið þvæld-
ist fyrir. Þetta mál málanna í
stjórnmálum var raunar hvergi
afgreitt utan Vesturlanda. Síst
í Asíu þar sem menn hafa náð
heimssögulegum árangri í efna-
hagsmálum á síðustu árum. Sá
árangur hefur gefið nokkrum
ríkjum kennivald sem mikinn
hroka þarf til að hafna.
Lýðræði
Þessi ríki hafa þó lítið að kenna
Vesturlöndum um mannrétt-
indi eða lýðræði og oft minna en
menn halda um fíngerðari hluti
mannlífsins. Hagstjórn í þeim
ríkjum sem best hafa staðið sig
hefur hins vegar í veigamestu
atriðum lítið með einræði eða
lýðræði að gera. Flest eru þau
líka að þróast í átt til aukins
lýðræðis sem mun efla þau enn
frekar.
Þrenn mistök
Singapúrbúinn og diplómatinn
Mahbubani, einn af gleggri
dálkahöfundum Asíu, skrif-
aði nýlega á þá leið að Vestur-
lönd hefðu lent í kreppu vegna
þrennra mistaka. Ein voru að
taka hugmyndafræðilega frekar
en praktíska afstöðu til mark-
aða. Önnur voru gleymska á þau
sannindi að kapítalisminn lifir
ekki nema flestir þjóðfélags-
hópar hafi hag af honum. Þau
þriðju voru að lofa sköpunarmátt
kapítalismans en gleyma því að
öll sköpun byggir á eyðileggingu
þess sem fyrir er.
Sjálfstæði ríkisvaldsins
Asískir menntamenn hafa lengi
undrast þá hugmyndafræðilegu
trú sem vestrænir menn hafa á
mörkuðum. Þótt mörg lönd Asíu
séu opin markaðskerfi er hvergi
þar í álfu að finna þá einlægu
trú á mörkuðum sem er ríkjandi
í Bandaríkjunum og var ráð-
andi hérlendis og víðar í Evrópu
um nokkurn tíma. Í Asíu snúast
umræður um markaði oftast um
praktískar leiðir til nota þá og
um það hvernig efla megi styrk
og sjálfstæði ríkisvaldsins svo
það geti veitt mörkuðum virkt
aðhald.
Gleymska
Menn vissu við lok stríðsins að
kapítalisminn myndi ekki lifa
af í Evrópu nema tvennt kæmi
til. Annað, að menn gætu hamið
verstu sveiflur kapítalismans og
komið í veg fyrir kreppur sem
leiddu til skelfinga hjá launafólki.
Hitt, að til yrðu velferðarkerfi
sem tryggðu almenna menntun,
aðgengi allra að heilsugæslu og
sæmilegan jöfnuð í lífskjörum.
Þetta tókst og það svo vel að til
urðu í Evrópu einhver upplýst-
ustu, jöfnustu og heilbrigðustu
samfélög í sögu heimsins. En svo
gleymdist þetta aftur.
Skapandi eyðilegging
Menn vissu líka að heimsvæðing-
in myndi eyða störfum á Vestur-
löndum og auka ójöfnuð. Þetta er
af einföldum ástæðum. Heims-
væðingin snýst um að gera allan
heiminn að einum vinnumark-
aði og ná þannig sem mestri
skilvirkni. Vestræn ríki með
dýrt vinnuafl geta ekki keppt
við ódýrara vinnuafl í risasam-
félögum Asíu nema með því að
hækka sífellt tæknistig og auka
menntun vinnuaflsins. Ef ekki,
þá fellur kaupmáttur og atvinnu-
leysi eykst. Með heimsvæðing-
unni vaxa hins vegar tækifæri
þeirra sem mest kunna fyrir sér
og ójöfnuður eykst. Þetta eiga
menn að vita en ríki Vesturlanda
hafa ekki brugðist rétt við.
Lömun ríkisvalds
Ástæðurnar fyrir fátæklegum
viðbrögðum eru þrjár. Ríkisvald
á Vesturlöndum hefur verið að
veikjast af pólitískum ástæðum.
Hugmyndafræðileg tíska hefur
líka meinað mönnum að beita
þeim björgum sem ríkin búa þó
yfir. Ábyrgðarlaus skuldsetning
ríkja á síðustu áratugum hefur
að auki dregið stórlega úr getu
þeirra til að bregðast við með
aukinni fjárfestingu í mennta-
kerfum, rannsóknum, stoðkerf-
um og atvinnusköpun.
Ríkisstjórnir í vanda
Svo kom kreppa og kröfur manna
urðu meiri en ríkisstjórnir fá
ráðið við. Þær hafa misst vald
bæði til alþjóðlegra markaða
og innlendra. Valdið hefur líka
færst frá kjósendum til neyt-
enda, sem er að vísu sami hópur-
inn en með ólíka sýn og hags-
muni þó. Menn hrópuðu fyrir
skemmstu sem neytendur en nú
hrópa þeir sem kjósendur. Kjós-
endur skiptast að auki meira en
fyrr eftir ólíkum hagsmunum
kynslóða, sem pólitíska kerfið
ræður illa við. Þeir skuldsettu
á miðjum aldri hafa allt aðra
hagsmuni en þeir eldri sem vilja
öruggan lífeyri og sem minnsta
skatta.
Mörg módel
Kapítalisminn er ekki á útleið.
Af honum eru líka til hin ólík-
ustu afbrigði. Sum bera þess
merki að hagsmunir einstakra
atvinnugreina hafa ráðið miklu í
stjórnmálum. Víða í Evrópu var
reynslan af afskiptum ríkisins
af atvinnulífi lengi mjög slæm
og markaðslausnir sýndust því
heillandi. Afreglun átti að leiða
menn frá klíkuskap, pólitískri
spillingu, óskilvirkni og sérhags-
munum. Hún leiddi inn í annað
öngstræti. Þau módel af kapít-
alismanum sem nú eru við lýði,
ein fjögur eða fimm í Evrópu og
önnur fjögur eða fimm í Asíu,
bjóða fram ólíka kosti. Innan
þeirra takast á hagsmunir, trú
og skynsemi. Trúin er víða að
veikjast.
Skynsemi
Málið snýst öðru fremur um að
finna módel þar sem sértækir
hagsmunir ráða sem minnstu.
Hverjir sem þeir eru. Og þar sem
skynsemi fær að ráða oftar en
kreddur. Ríki hafa stærra hlut-
verk við uppbyggingu atvinnulífs
en að forða verðbólgu með tísku-
kenningum hvers tíma í peninga-
stjórn. Hagkerfið er undirstaða
alls þjóðlífsins og ekki fyrir fikt
eða fúsk. Skynsemi er stundum
snjallari en markaðir og alltaf
betri en kreddur.
Frá trú til skynsemi AF NETINUVelviljaður verkleysingi
Ögmundur
Jónasson
ráðherra sagði í
Kastljósi í gær,
að lífeyrissjóðir
byggðu á braski.
Hefði verið leyft
með lögum árið
1997. Hann hefði sjálfur verið
andvígur breytingunni. Samt
settist hann í stjórn lífeyrissjóðs
og varð þar formaður fram
undir hrun. Hafði ekki þrek til
að fylgja þar eftir skoðunum
sínum. Sjóðurinn hans tapaði
hundrað milljörðum, mest allra
lífeyrissjóða. Ögmundur virðist
vilja vera metinn eftir góðum
vilja sínum, en ekki eftir verkum
sínum eða verkleysi. Sam-
kvæmt eigin lýsingu er hann
góðviljaður auli, sem ráfar með
mótmælaspjaldið um gylltar
hallir. Skrítin mannlýsing það.
http://jonas.is/
Jónas Kristjánsson
Kreppan búin
Við getum ekki
búist við því,
þremur árum
eftir hrun, að allt
sé fallið í sömu
skorður og áður.
Hrunið hafði
skaða í för með sér, tap sem
ekki endurheimtist svo glatt, og
aldrei að fullu. Þetta tap bera
bæði einstaklingar og fyrirtæki,
samfélagið allt.
En batinn er hafinn og það
er bjartara framundan núna,
þremur árum eftir þess atburði.
http://blogg.smugan.is
Ólína Þorvarðardóttir
Það er ljótt
að skilja útundan
herra borgarstjóri
Ég skora á borgarstjórann í Reykjavík að draga til baka
ákvörðun varðandi niðurfellingu
neysluhlés leikskólakennara borg-
arinnar.
Ég er leikskólasérkennari
og hef starfað hjá Leikskólum
Reykjavíkur í 11 ár samtals. Ég
hef látið margt yfir mig ganga en
nú er komið nóg.
■ Kreppan skellur á og hvergi er
eins mikið dregið úr útgjöldum
eins og í leikskólum borgarinnar.
Leikskólakennarar leggja mikið á
sig til að halda úti faglegu starfi
og starfsánægju við þessar miklu
og erfiðu þrengingar.
■ Reykjavíkurborg hættir að gefa
starfsmönnum sínum jólagjafir.
Við þurfum greinilega ekki klapp
á bakið fyrir vel unnin störf.
■ Undirmönnun í leikskólanum er
mjög algeng og mjög sjaldan sem
börn eru send heim vegna mann-
eklu líkt og gerist í grunnskólan-
um. Starfsmenn leikskólans taka á
sig verulega mikið aukaálag sem
er slítandi til lengri tíma litið.
■ Leikskólakennarar missa/sleppa
undirbúningstíma vegna mann-
eklu til að láta starfið ganga.
Undirbúningstímar eru bundnir í
kjarasamningum og skulu greidd-
ir ef leikskólakennari fær ekki
sinn undirbúning, en það er yfir-
vinnubann hjá Reykjavíkurborg.
■ Starfsmenn leikskóla hafa ekki
lengur forgang á inngöngu barna
sinna í leikskólann. Sem þýðir að
við getum komið aftur til starfa
eftir tvö ár. Hver borgar svo langt
fæðingarorlof? Ekki Ísland.
■ Leikskólakennarar stóðu í kjara-
baráttu og borgin lofaði að standa
vörð um neysluhléið. Við náðum
fínum samningum en þá kemur
hnífsstungan. Taka á neysluhléið
af leikskólakennurum í borginni
en ekki öðrum starfsmönnum leik-
skólans. Sem sagt Reykjavíkur-
borg ætlar að éta upp þann ávinn-
ing sem leikskólakennarar fengu
við nýja samninga.
Hver segir að það sé ekki gott
að vinna hjá Reykjavíkurborg?
Þar er greinilegt að jafnrétti og
virðing eru í hávegum höfð!
Það á að vera hagur Reykja-
víkurborgar að hafa fagmennt-
að fólk í leikskólum borgarinnar.
Mikil óánægja er meðal starfandi
leikskólakennara í borginni. Mér
finnst vanta mikið upp á metnað
borgarinnar þegar einungis 30%
starfsmanna leikskólanna eru
leikskólakennarar og ekki borg-
inni til framdráttar. Með aðgerð-
um sem þessum fer þessi tala
lækkandi svo einfalt er það.
En hvað getum við leikskóla-
kennarar gert til að mótmæla
þessari framkomu?
■ Við getum sagt upp og farið til
vinnu í öðru sveitarfélagi.
■ Við getum sent börnin heim
þegar mikil mannekla er.
■ Við getum sent börnin heim og
tekið okkar undirbúningstíma
þegar mikil mannekla er.
■ Við getum sleppt því að eignast
börn. Nei, takk!
■ Við getum farið út af leikskól-
anum í matartíma. En hver á þá
að vera með börnunum?
Ég skora á leikskólakennara í
Reykjavík að láta í sér heyra og
láta þetta EKKI yfir sig ganga.
Með von um ítarlega endurskoð-
un, jafnrétti og heiðarlega fram-
komu herra borgarstjóri.
Menntamál
Soffía
Ámundadóttir
leikskólakennari í
Reykjavík