Fréttablaðið - 24.11.2012, Blaðsíða 26

24. nóvember 2012 LAUGARDAGUR| HELGIN | 26
Það var í rauninni ekkert flókið. Umræðan hafði komið upp og ég var búin að hugsa þetta. Ég veit ekki hvort ég hefði gert þetta fimmtán eða tuttugu
árum fyrr, en það er svo margt sem
hefur breyst í lífinu og kannski við-
horf okkar um leið. Ég held líka að ég
hefði séð eftir því síðar,“ segir Heið-
björt Ingvarsdóttir, sem gaf öll líf-
færi sonar síns í kjölfar hörmulegs
slyss.
Lögum breytt í kjölfar slyssins
Sonur Heiðbjartar, Valberg Gunnars-
son, lést árið 1997, þá tólf ára gamall.
Drengurinn var að hjóla í skólann án
hjálms og varð fyrir bíl. Hann komst
aldrei til meðvitundar og lést á gjör-
gæslu þremur sólarhringum síðar.
„Þetta var flokkað sem reiðhjóla-
slys þar sem hann var á hjóli. Lög-
gjöf um notkun reiðhjólahjálma fyrir
fjórtán ára og yngri var sett í kjöl-
far slyssins, en í sömu viku og sonur
minn lést varð annar hjólandi dreng-
ur á svipuðu reki einnig fyrir bíl og
hann var hjálmlaus. Sá drengur lifði
af, en hann fór mjög illa út úr slysinu.
Þeir lágu saman á spítalanum eftir
slysin.“
Heiðbjört furðar sig þó á aldurs-
takmörkum laganna og finnst að eitt
skuli yfir alla ganga. „Þessi lög eru
frá árinu 1997 og hefur aldrei verið
breytt. Þetta er nákvæmlega eins og
að verða að festa barnið sitt í aftur-
sæti á bíl en mega vera lausbeisluð
sjálf. En hvað verður um barnið ef
eitthvað kemur fyrir foreldrið?“
Heiðbjört ákvað að gefa öll nýt líf-
færi úr syni sínum þegar ljóst var
að hann kæmist ekki til meðvitund-
ar. Þau voru öll flutt til Danmerkur.
„Það var hægt að nota flest allt,
en ég veit ekki nákvæmlega hversu
mikið fór. Þetta hefur aldrei nokk-
urn tímann vafist fyrir mér eftir að
hann dó. Ég hef aldrei hugsað að ég
eigi eitthvað þarna úti eða hluti af
honum sé þar. Það er ekkert hægt að
flækja hlutina svoleiðis, því einhvern
tímann verður þessu að ljúka,“ segir
hún. „En það er óskaplegt að missa
barnið sitt. Og ég þekki til þess því
systir mín hefur tvisvar sinnum
misst sín börn í bílslysum. Ég horfði
á þau fara illa út úr sorginni sem
fylgdi þeim slysum og ákvað því að
reyna allt sem ég gat til að komast í
gegnum mína eigin. En svo auðvitað
brotnar maður niður.“
Tók ákvörðunina strax
Eftir að ljóst var að Valberg kæmist
aldrei aftur til meðvitundar var hald-
in kveðjustund á spítalanum fyrir
hans nánustu. „Hann var aftengdur
við vélarnar, en það var ljóst frá byrj-
un að hann myndi annaðhvort deyja
eða yrði aldrei heill. Hjúkrunarfræð-
ingurinn kom til mín og sagði mér
að ég yrði spurð hvort ég vildi gefa
úr honum líffærin, en ég var búin
að taka ákvörðunina áður en nokk-
ur læknir nefndi það við mig,“ segir
hún. „Svo ég ræddi það við barns-
föður minn, pabba hans, og hann tók
því vel, eins og öll fjölskyldan. Ef
einhver hefði ekki getað hugsað sér
þetta þá hefði ég sennilega ekki látið
verða af því, en ég fékk fullkominn
stuðning.“
Efast um að lögin breytist
Fyrir Alþingi liggur nú frumvarp
um svokallað „ætlað samþykki“ líf-
færagjafa. Núverandi lög um líf-
færagjafir gera ráð fyrir „ætlaðri
neitun“, það er að einstaklingur
þarf sérstaklega að taka fram að
hann vilji verða líffæragjafi við and-
lát sitt. Verði frumvarpið að lögum
verða allir sjálfkrafa líffæragjaf-
ar nema hinn látni hafi látið í ljós
vilja sinn til hins gagnstæða, eins
og segir í greinargerð frumvarps-
ins. Neiti aðstandendur líffæragjöf
við lát einstaklings skuli þó taka til-
lit til þeirrar óskar.
Skoðanir verður að virða
„Ég varð mér úti um gjafakort þegar
ég fór á spítalann og það einfald-
aði hlutina mikið. Ég held að það sé
fullt af fólki sem er búið að taka þá
ákvörðun að það vill verða líffæra-
gjafi, en hefur aldrei komið því í verk
að koma því á framfæri. Það ætti að
gera það einfaldara fyrir fólk, annað-
hvort með því að senda kortin heim
til allra eða auðvelda ferlið á netinu
með einu klikki,“ segir hún og bætir
við að hún efist um að frumvarpið
verði samþykkt á þinginu.
„Það er í raun svo margt sem spil-
ar inn í. Til dæmis trúarbrögð, sumir
líta á þetta sem guðlast, og það verð-
um við líka að virða. Ég held að það
sé ekki hægt að láta fólk taka svona
ákvarðanir með lögum. Hver og einn
verður að finna sína leið.“
Gaf öll líffæri 12 ára sonar síns
Heiðbjört Ingvarsdóttir missti son sinn í reiðhjólaslysi árið 1997. Hún ákvað strax að gefa úr honum öll líffæri og hefur
ekki séð eftir því síðan. Hún segir að nauðsynlegt sé að virða ólíkar skoðanir fólks og efast um að lög um „ætlað samþykki“
verði að veruleika en vill einfalda kerfið um líffæragjafir. Systir hennar hafði misst tvö börn í bílslysum mörgum árum fyrr.
ÓSKAPLEGT AÐ MISSA
BARNIÐ SITT Heiðbjört þurfti
ekki að hugsa sig lengi um áður
en hún ákvað að gefa öll líffæri
tólf ára sonar síns sem varð fyrir
bíl og lést þremur sólarhringum
síðar. Hún fékk fullan stuðning
fjölskyldu sinnar, en systir
Heiðbjartar hafði misst tvö börn
í jafnmörgum bílslysum mörgum
árum áður. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
SÍBS stendur nú fyrir átakinu „Ég vil gefa“ sem á að hvetja til sam-
ræðna um mikilvægi líffæragjafa. Markmiðið er að fólk segi sínum
nánustu aðstandendum að þeir vilji gerast líffæragjafar eftir dauða
sinn, en oft sitja ástvinir uppi með það hlutverk að taka slíka ákvörðun
í skugga áfalls.
Hægt er að skrá sig á Facebook-síðu SÍBS, en þá deilist á vegg við-
komandi notanda að hann vilji gerast líffæragjafi. Samtökin berjast
einnig fyrir því að lögum um líffæragjafir verði breytt, eða að „ætlað
samþykki“ verði samþykkt.
Segja ástvinum frá á Facebook
„Í íslenskum lögum er gert ráð fyrir „ætlaðri neitun“ og þarf því að
afla samþykkis náinna ættingja við líffæragjafir, oft ættingja sem vita
ekki hug einstaklingsins sem í hlut á. Flutningsmenn telja réttara að
fara sömu leið og farin er í Noregi, Svíþjóð, Finnlandi og fleiri löndum
þar sem gert er ráð fyrir „ætluðu samþykki“ einstaklinga fyrir líffæra-
gjöf en neiti aðstandendur líffæragjöf við lát einstaklings er þó tekið
tillit til þeirrar óskar. Flutningsmenn leggja ekki til að gengið verði eins
langt og í Austurríki og
Belgíu þar sem ættingjar
geta ekki haft nein áhrif
á hvort líffæri er tekið úr
einstaklingi eða ekki.
Rannsóknir sýna að nær
undantekningarlaust virða
ættingjar ósk einstaklinga
um líffæragjafir, þ.e. að líf-
færi er gefið ef hinn látni
hefur viljað gefa líffæri
eða hefur ekki sett sig upp
á móti því svo vitað sé.
„Ætlað samþykki“ fyrir líf-
færagjöf mun því auðvelda ákvarðanatöku aðstandenda. Hugmyndin
um ætlað samþykki byggist á þeirri forsendu að líffæragjafinn sé
fullorðin manneskja sem sé til þess bær að taka ákvarðanir um eigið
líf og limi og geti því andmælt ætluðu samþykki. Því telja flutnings-
menn að við vinnu að frumvarpi um ætlað samþykki við líffæragjafir
skuli taka sérstakt tillit til einstaklinga sem vegna ungs aldurs, veik-
inda, fötlunar, geðsjúkdóma eða af öðrum ástæðum eru ófærir um að
andmæla líffæragjöf eða gera sér grein fyrir því hvað í henni felst.“
Úr greinargerð þingsályktunartillögu átján þingmanna úr öllum
þingflokkum um breytingar á lögum um líffæragjafir.
Ættingjar virða óskir um líffæragjafir
➜ „Flutningsmenn telja réttara að
fara sömu leið og farin er í Noregi,
Svíþjóð, Finnlandi og fleiri löndum
þar sem gert er ráð fyrir „ætluðu
samþykki“ einstaklinga fyrir líffæra-
gjöf en neiti aðstandendur líffæra-
gjöf við lát einstaklings er þó tekið
tillit til þeirrar óskar.“
Þetta hefur aldrei
nokkurn tímann vafist fyrir
mér eftir að hann dó. Ég hef
aldrei hugsað að ég eigi
eitthvað þarna úti eða hluti af
honum sé þar. Það er ekkert
hægt að flækja hlutina
svoleiðis, því einhvern tímann
verður þessu að ljúka.
300
Íslendingar hafa fengið
nýtt líff æri frá því að
líff æraígræðslur hófust
fyrir rúmum fj órum
áratugum.
TÆPLEGA
Á Íslandi neita að-
standendur líff æragjöf
í 40% tilfella
40%
líff æraþeganna
eru á lífi í dag
70%
80-90%
fólks vill gefa líff æri
samkvæmt bæði
íslenskum og erlendum
könnunum
Sunna
Valgerðardóttir
sunna@frettabladid.is