Fréttablaðið - 24.11.2012, Qupperneq 30

24. nóvember 2012 LAUGARDAGUR| HELGIN | 30
Orkufyrirtæki á Íslandi hafa sett gríðarlega peninga í virkjanir síðari ár auk þess sem jarðvarmavísinda-þekking Íslendinga
er í útrás. Íslenskt hugvit verður
t.a.m. notað í glænýju verkefni í
sigdalnum mikla í Austur-Afríku.
Eigi að síður stendur þessi nýlega
raforkustefna, sem talin hefur
verið grænni og sjálfbærari en
sumar fallvatnsvirkjanir, frammi
fyrir veigamiklum spurningum.
Hellisheiðarvirkjun, Nesjavalla-
virkjun, Reykjanesvirkjun, Svarts-
engi og Krafla framleiða mesta
raforku jarðvarmavirkjana hér
á landi. Fyrir tíma Hellisheiðar-
virkjunar fór lítið fyrir gagnrýni.
Þegar loftgæði íbúa fóru að skerð-
ast og jarðskjálftavirkni fylgdi í
kjölfarið kom nýtt hljóð í strokkinn.
Þær spurningar hafa orðið áleitn-
ari hvort nýting náttúrusvæða til
virkjana sé endilega hagkvæm-
asta nýtingin þegar tekið er mið af
rétti íbúa til hreins lofts, útivist-
ar, upplifunar af óspjallaðri nátt-
úru og ferðamennsku. Kannanir
sýna að langflestir erlendir ferða-
menn koma hingað vegna náttúru-
upplifunar.
Í nýlegri skýrslu McKinsey &
Company er bent á að arðsemi
íslenskra fyrirtækja sé lökust í
orkugeiranum. Gagnrýni að undan-
förnu beinist því einkum að tvennu
í virkjanastefnu Íslendinga. Annars
vegar lítilli arðsemi en hins vegar
umhverfisáhrifum. Nú síðast vekur
aukning brennisteinsvetnis í and-
rúmslofti spurningar.
Ófyrirséður vandi
Þegar gert var umhverfismat fyrir
Hellisheiðarvirkjun sáu fræðimenn
ekki fyrir þau vandkvæði sem síðar
áttu eftir að skapast. Brennisteins-
vetni losnar úr læðingi við borun á
háhitasvæðum og standa tilraunir
yfir með dælingu brennisteins-
vetnis aftur niður á mikið dýpi. Sú
leið kostar mun minni fjármuni en
flestar aðrar. Ef niðurdæling reyn-
ist ekki varanleg og vel heppnuð
lausn þarf að urða brennistein með
miklum kostnaði og vandamálum
sem af því skapast, eins og segir í
lokaverkefni Egils Skúlasonar, hjá
viðskipta- og raunvísindadeild HÍ,
um förgun á brennisteinsvetni úr
útblæstri jarðvarmavirkjana.
5.490 tonn
Framkvæmdir við jarðvinnu
vegna Bjarnarflagsvirkjunar hóf-
ust 3. október. Fyrr um haustið gaf
Skútustaðahreppur Landsvirkjun
grænt ljós á að hefja undirbúnings-
vinnu. Landvernd hefur gagnrýnt
þá ákvörðun sveitarstjórnar harð-
lega og stendur yfir undirskrifta-
söfnun þar sem þess er krafist að
framkvæmdir verði stöðvaðar.
Í nýjum endurskoðuðum tölum
frá Landsvirkjun er áætlað að losun
brennisteinsvetnis verði árlega
5.490 tonn fyrir 90 megavatta virkj-
un í Bjarnarflagi. Mývatns sveit
er ekki bara fjölsótt ferðamanna-
paradís heldur eru tveir byggðar-
kjarnar innan við fjóra kílómetra
frá fyrir hugaðri Bjarnarflags-
virkjun; Vogar og Reykjahlíðar-
þorp. Samkvæmt rannsókn Hanne
Krage Carlsen, doktorsnema í lýð-
heilsuvísindum við Háskóla Íslands,
um tengsl brennisteinsmengunar
og sölu á astmalyfjum, sem birt-
ist í alþjóðlega vísindatímaritinu
Environ mental Research fyrr á
þessu ári, eykst sala á astma lyfjum
þegar mikil brennisteins mengun
mælist á höfuðborgar svæðinu.
Í viðtali við Stöð 2 sagði Hanne
Krage að sala á lyfjunum ykist
um 5-10% á höfuðborgarsvæðinu
þá daga sem brennisteinsvetni frá
Hellisheiðarvirkjun færi yfir mörk.
55 dagar á ári
Umhverfisstofnun komst í fyrra að
þeirri niðurstöðu, í áliti sem sent
var Skútustaðahreppi vegna deili-
skipulags Bjarnarflags virkjunar,
að Landsvirkjun væri skylt að
hreinsa útblástur í Bjarnarflagi
vegna brennisteinsvetnis. Vitnað
er til greinargerðar með skipulag-
inu þar sem fram kemur að 15%
líkur séu á að „hlaupandi sólar-
hrings meðalstyrkur brennisteins-
vetnis“ fari yfir heilsuverndarmörk
í Reykjahlíð, 50 míkrógrömm á
rúmmetra. Ef það gengur eftir má
búast við að styrkur brennisteins-
vetnis fari yfir heilsuverndarmörk
55 daga á ári í nágrenni virkjunar-
innar. Samkvæmt reglugerð er
aðeins leyfilegt að fara fimm daga
á ári yfir mörkin og aðeins til 1.
júlí árið 2014. Eftir það verður
ekki leyfilegt að fara yfir mörkin
án frekari undanþágu. „Umhverfis-
stofnun fær því ekki séð að hægt
sé að byggja Bjarnarflags virkjun
nema gert sé ráð fyrir því frá upp-
hafi að brennisteinsvetni sé hreins-
að með útblæstri,“ segir í áliti
stofnunarinnar.
Kallar á nýja hugsun
Heilbrigðisfulltrúi Norðurlands
eystra, Alfreð Schiöth, segir að
vísbendingar hafi á undanförnum
árum komið fram um að sú orka
sem áður var talin græn og sjálf-
bær sé það ef til vill ekki. „Það
þarf að hugsa þetta allt upp á
nýtt,“ segir Alfreð. Hann segir að
tæknin sé ung, athuganir af skorn-
um skammti og bregðast þurfi við
með auknum rannsóknum og fyrir-
byggjandi aðgerðum. Ekki dugi að
„ana út í óvissuna“ eins og hann
orðar það. Heilbrigðisfulltrúinn
segir sérstakt áhyggjuefni að við
mat á umhverfisáhrifum Hellis-
heiðarvirkjunar og einnig á Suður-
nesjum hafi enginn séð fyrir þau
vandamál sem síðan hafi komið
upp. Samt séu aðeins örfá ár síðan
umhverfismat var gert á þeim
virkjunum.
Um Bjarnarflag segir Alfreð
að þótt Landsvirkjun hafi horft
til niðurdælingar í Mývatnssveit
til að minnka áhrif brennisteins-
vetnis í andrúmslofti hafi fyrir-
tækið ekki enn sýnt fram á raun-
hæfar mótvægisaðgerðir sem
útiloka skaða. Óheppilegt sé að
óvissa ríki um jarðvarma virkjanir
á ýmsum vígstöðvum á sama
tíma og Landsvirkjun hafi óskað
eftir að gildistöku reglugerðar
um mengunar mörk verði frestað.
Erindi þess efnis er nú til skoðunar
hjá Umhverfisráðuneytinu.
„Ég held að allir sem koma að
málinu fyrir hönd opinberra stofn-
ana geri sér grein fyrir því að við
mikinn vanda er að etja,“ segir
Alfreð.
Spurningum ekki svarað
Við vinnslu fréttaskýringarinnar
voru Landsvirkjun sendar ýmsar
spurningar, til dæmis um fyrir-
hugaðan kostnað við mengunar-
varnir í Bjarnarflagi, sjálfbærni,
hugsanlega skaðabótaskyldu og
fleira. Landsvirkjun svaraði engri
spurningu með beinum hætti held-
ur sendi til upplýsinga greinargerð
sem unnin var fyrir nefndasvið
Alþingis í haust. Þar segir að komið
hafi fram efasemdir um að nægi-
lega vel hafi verið fjallað um áhrif
af affallsvatni virkjunar á volga
jarðvatnsstrauminn til Mývatns og
hugsanlegar afleiðingar af breyt-
ingum sem virkjunin gæti valdið á
Mengunarvarnir óleystur vandi
5.500 tonn af brennisteinsvetni munu árlega losna úr læðingi þegar 90 megavatta virkjun í Bjarnarflagi verður komin á
fullt. Rannsóknir sýna að magn brennisteinsvetnis í andrúmslofti gæti án öflugra mótvægisaðgerða farið 55 daga á ári yfir
heilsuverndarmörk í Reykjahlíð. Ýmis vandamál virðast óleyst og margt er á huldu um kostnað við mengunarvarnir.
5.500
TONN
af brennisteins-
vetni munu
losna árlega úr
læðingi frá 90
MV Bjarnarflags-
virkjun.
55 DAGA yfir heilsuverndarmörk í Reykjahlíð.Gæti farið
1969
fyrsta jarðvarmavirkjun landsins í Bjarnarflagi.
þéttar
byggðir
innan
við
kílómetra
frá
fyrirhugaðri
virkjun.2 4
Reykjahlíðarskóli stendur
kílómetra frá Bjarnarflagi. 2,8
BORHOLA Borhola í Bjarnarflagi. Endurskoðuð spá Landsvirkjunar gerir ráð fyrir að 5.490 tonn af brennisteinsvetni verði losuð árlega vegna Bjarnarflagsvirkjunar. Beisla
þarf þá mengun því lofttegundin er stórhættuleg. MYND/BJÖRN Þ.
En þótt þetta sé
áskorun er ekki ástæða til
að ætla að þetta viðfangs-
efni setji strik í fyrirætl-
anir okkar um nýtingu
jarðhitans.
Gústaf Adolf Skúlason, aðstoðarfram-
kvæmdastjóri Samorku
➜ Rammaáætlun var tilraun til að koma á sátt um vernd eða nýtingu
orkuríkra náttúrusvæða en deilt er um röðun áætlunarinnar í verndar,
bið- og nýtingarflokka. Fyrsta jarðvarmavirkjun landsins var gerð í Bjarnar-
flagi í Mývatnssveit árið 1969, um þrjú megavött, en virkjunin er jafnframt
sú minnsta í eigu Landsvirkjunar. Nýting jarðhita, ekki síst hitaveitu sem
kyndir híbýli meir en 90% landsmanna, hefur skipt sköpum um aukin
lífsgæði Íslendinga en rafmagnsframleiðsla fyrir stóriðju hefur hins vegar
lengi verið umdeild. Risu mótmæli hæst vegna þeirra miklu breytinga á
náttúruna sem Kárahnjúkavirkjun orsakaði.
➜ Landsvirkjun stefnir að nýrri virkjun í Bjarnarflagi sem verður þrjátíu
sinnum aflmeiri en gamla virkjunin. Tíu fulltrúar af tólf í verkefnisstjórn
um rammaáætlun greiddu atkvæði með því að setja Bjarnarflag í virkjana-
flokk en sá stuðningur er meðal annars byggður á því að umhverfismat
vegna virkjunarinnar fór athugasemdalítið í gegnum kerfið á sínum tíma.
Þeir sem efast um kosti stóriðju benda á að matið sé tíu ára gamalt og
vilja að fram fari nýtt umhverfismat þar sem fleiri mælikvarðar séu teknir
með í reikninginn.
Ekki sátt um rammaáætlun
Framhald á síðu 32