Fréttatíminn - 29.10.2010, Qupperneq 40

F yrir réttu ári skrifaði ég greinar í sænska dagblaðið Dagens Nyheter og lagði til
að norrænu löndin og sjálfstjórnar-
svæðin ættu að mynda sambands-
ríki.
Sjaldan hef ég fengið jafnsterk
viðbrögð og þá. Þess vegna hef ég
nú þróað hugmyndina í ársriti Norð-
urlandaráðs og Norrænu ráðherra-
nefndarinnar 2010.
Það er ekki erfiðleikum bundið
að gera drög að því hvernig sam-
bandsríkið geti litið út. Sviss er
hugsanleg fyrirmynd að mögulegu
sambandsríki þar sem löndin fimm
(Danmörk, Finnland, Ísland, Nor-
egur og Svíþjóð) og sjálfstjórnar-
ríkin þrjú (Færeyjar, Grænland og
Álandseyjar) ættu aðild.
Fyrsta sameiginlega þingið 2030
Sambandsríkið myndi einungis
hafa valdheimildir sem meðlimirnir
færðu því á ótvíræðan hátt. Utan-
ríkis- og öryggismál ættu að heyra
undir sambandsríkið, samhæfa
þyrfti efnahags- og vinnumarkaðs-
pólitíkina auk þess sem í því fælist
örugglega ávinningur að það yrði
jafnframt gert varðandi rannsóknar-
stefnuna.
Þó að löndin sameinuðust í sam-
bandsríki yrðu ekki allar pólitískar
ákvarðanir teknar fyrir sambands-
ríkið í heild sinni. Norrænu löndin
hafa ríka hefð fyrir svæðisbundinni
sjálfstjórn þar sem sveitarfélögin
og ömtin/fylkin/landsþingin bera
ábyrgð á stórum hluta ýmissa mála-
flokka, einkum varðandi félagslega
kerfið þar sem þess er þó gætt á
landsvísu að allir njóti sömu rétt-
inda.
Sambandsríkið Norðurlönd gæti
á svipaðan hátt verið vettvangur
til að bera saman og samhæfa án
þess að alltaf þurfi að vera um að
ræða bindandi ákvarðanir til að taka
næsta skref í samstarfinu. Skatt-
lagningin ætti að mestu leyti að vera
í höndum aðildarlandanna, sama á
við um félagslega kerfið og hugsan-
lega almannatryggingakerfið svo
fremi að menn telji ekki að það sé
meiri ávinningur af því að koma á
sameiginlegu kerfi.
Sambandsríkið þarf að hafa
stjórnarskrá, löggjafarsamkundu
og ríkisstjórn. Meðlimirnir yrðu
að koma sér saman um það hvernig
þær yrðu upp byggðar.
Það verður sjálfsagt nokkuð
langt ferli en það gæti hafist á því
að Norðurlandaráð ákvæði að gera
forkönnun á því hvaða möguleikar
stæðu norrænu samstarfi opnir í
framtíðinni.
Þegar sjónarmið og tillögur henn-
ar lægju fyrir gætu meðlimirnir
byrjað að semja. Síðan þyrftu þjóð-
irnar og löggjafarþingin að hafa sitt
að segja um niðurstöður samninga-
viðræðnanna. Norrænir borgarar
ættu að geta kosið fyrsta sameigin-
lega þing sitt nálægt 2030.
Hindranir í fortíðinni
Það furðulegasta er að þetta skuli
ekki hafa gerst nú þegar.
Í alþjóðlegu samhengi hæla nor-
rænu löndin sér af friðsömu og ár-
angursríku samstarfi sínu. En það
er líka hægt að snúa dæminu við.
Svipuð svæði í Evrópu með sam-
eiginlega menningu og tungumál
hafa nefnilega á hinn bóginn orðið
að löndum og ríkjum fyrir löngu.
England og Frakkland snemma á
miðöldum, Spánn á 15. öld, Stóra-
Bretland á 17. öld, Þýskaland og Ít-
alía á 19. öld. Það eru bara norrænu
löndin fimm sem þrjóskast við og
halda sig hvert fyrir sig.
Að hluta til var það vegna þess
að Danmörk/Noregur og Svíþjóð/
Finnland voru lengi vel svo svipuð
að styrk að engu ríki tókst að leggja
annað undir sig. Að hluta til vegna
þess að stórveldi stöðvuðu slíka
tilburði, allt frá Hansaveldinu til
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna.
En nú láta stórveldi Norðurlönd
í friði. Í fyrsta sinn í 600 ár ættu
löndin að geta rætt hugmyndina í
friði og ró.
Norðurlandahyggja hefur frá því
á 19. öld byggst á sterkri menn-
ingarlegri og hugmyndafræðilegri
stemningu en ég tel að nú hafi jafn-
framt bæst við sterk efnahagsleg og
utanríkispólitísk rök.
Tíunda stærsta hagkerfið
Það byrjaði með talnaleik. Ég lagði
saman þjóðarframleiðslu landanna
og íbúafjölda. Niðurstaðan var ótrú-
leg. Íbúafjöldi sambandsríkis Norð-
urlanda væri í dag um 25 milljónir
og þjóðarframleiðslan um 1.600
milljarðar dollara, svipað og Spánn
og Kanada, og yrði 10. til 12. stærsta
hagkerfi heimsins.
Þetta opnar fyrir hugleiðingar um
tvö mikilvæg sjónarmið.
Þýðing alþjóðlegs samstarfs hef-
ur aukist gífurlega, m.a. í kjölfar
fjármálakreppunnar. Þegar Bretton
Woods-kerfið beið skipbrot í byrj-
un áttunda áratugarins var hömlum
létt af og það dró stöðugt úr hlut-
verki alþjóðastofnana.
Það hefur hins vegar orðið ljóst
á undanförnum árum að fjármála-
markaðir geta ekki án alþjóðlegra
reglugerða verið. Vandamálið er að
Sameinuðu þjóðirnar, Heimsvið-
skiptastofnunin (WTO), Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn, Alþjóðabank-
inn og auk þess OECD, hafa um
þessar mundir orðið alltof þung-
lamaleg til að geta náð niðurstöðu
í umfangsmiklum samningavið-
ræðum.
Lausnin hefur falist í G-20 hópn-
um sem mótað hefur meginstefnuna
og síðan sjá hefðbundnu alþjóða-
samtökin um að framkvæma hana.
Þetta er sennilega ekki einangrað
fyrirbæri: Þegar leysa þarf vanda-
mál tengd loftlagsmálum er jafn-
mikil þörf fyrir svipað kerfi.
Vandamálið er að norrænu löndin
eru ekki höfð með í G-20. Á því tapa
bæði Norðurlönd og heimurinn.
Norrænu löndin eru betur
stemmd fyrir fríverslun en nokkurt
ríki G-20-hópsins. Þau hafa jafn-
framt verið tilbúin að ganga lengra
í umhverfismálum. Með því að vera
sundruð komast þau ekki að með
sjónarmið sín í mikilvægustu sam-
kundunum þar sem aðeins stærstu
hagkerfin taka þátt.
Norðurlönd væru sem sambands-
ríki augljós og gagnlegur þátttak-
andi í slíku samstarfi.
Öflugri sameinuð
En þetta snýst líka um hagkerfi nor-
rænu landanna. Hagkerfi samfélags
með 25 milljónir íbúa er mun þrótt-
meira og öflugra en fimm hagkerfi
með 10+5+5+5+0,5 milljónir íbúa.
Með samræmdari löggjöf, virk-
um sameiginlegum vinnumarkaði
og samræmdari rannsóknarstefnu
gætu vaxtarmöguleikar Norður-
landa verið mun meiri en þeir eru
í dag þar sem löndin eru sundruð.
Sambandsríkið Norðurlönd væri
ekki eins viðkvæmt varðandi efna-
hagsmál og löndin fimm eru hvert
fyrir sig.
Löndin eru smá og mjög háð ein-
stökum vörum, atvinnugreinum og/
eða mörkuðum en hagsveiflurnar
verða minni ef Norðurlönd eru skoð-
uð í heild.
Sambandsríkið yrði á við Banda-
ríkin í smækkaðri mynd. Því betur
sem okkur finnst við vera heima
hvert í annars löndum, þeim mun
auðveldar geta borgararnir varist
hagsveiflunum með því að flytja
vinnuaflið þangað sem þörf er á því.
Í raun hafa fyrirtækin og borg-
ararnir nú þegar stuðlað að því
að Norðurlönd eru komin talsvert
langt í áttina að sambandsríki.
Í Ósló kvað tíundi hver starfsmað-
ur vera sænskur, á hverjum degi
ferðast þrjú prósent íbúa Malmö yfir
Eyrarsundsbrú og helmingur þeirra
er Danir. Fyrirtækin hafa gengið
enn lengra.
Helmingur fjármála- og trygg-
ingageirans er norrænn, orku- og
matvælageirinn er á sömu leið, og
alþjóðlegar fyrirtækjasamsteypur
skipuleggja sig oft fremur sem nor-
rænar en þjóðlegar.
Sambandsríki er betra en sam-
starf
Oft er sagt: „Já, en nægir þá ekki
bara að dýpka samstarfið?“ Eða: „Af
hverju ættum við að kæra okkur um
Norðurlönd þegar samþættingin í
ESB spannar svo miklu fleiri?“
En þannig er því ekki farið.
„Dýpkað samstarf“ er í grundvall-
aratriðum frábrugðið „sambands-
ríki“. Ef samstarfið er dýpkað þarf
að semja um hvert einstakt verkefni
fyrir sig. Ef löndin fimm sjá sér ekki
nægan hag í tillögunni verður ekk-
ert af henni.
Það hafa orðið örlög margra ákaf-
lega áhugaverðra tillagna í áranna
rás. Ef einkennisorðið verður „sam-
starf“ í framtíðinni er viss hætta
á að Norðurlönd fjarlægist sífellt
meira hvert annað.
Í sambandsríki koma á hinn bóg-
inn sífellt ný viðfangsefni til með-
ferðar. Þá geta meðlimirnir hver
fyrir sig látið hvern reiðskjóta borga
fyrir hringekjuna – tilslökun einn
daginn getur tryggt framgang dag-
inn eftir.
Sameiginlega ríkjasambandið
mótar allt annars konar ramma og
forsendur fyrir samkomulagi en
lauslegt samstarf landanna eins og
það er nú.
Gengið lengra en í ESB
Norðurlönd eru alls ekki ósamrým-
anleg ESB. Norðurlönd geta þvert
á móti styrkt ESB. Sambandsríkið
myndi vera á meðal fjögurra eða
fimm veigamestu aðila sambands-
ins. Þá ætti spurningin um hugsan-
lega ESB-aðild að fá aðra þýðingu
fyrir þá sem hafa efasemdir.
Ég skil vel þá sem veigra sér við
sambandi þar sem franski-þýski
valdakjarninn getur valtað yfir Sví-
þjóð eða Finnland eða Danmörku
en tilhlýðileg virðing er borin fyrir
Spáni eða Póllandi. En Norðurlönd
yrðu einmitt á við Spán.
Þar að auki gæti norræna sam-
starfið gengið talsvert lengra en
hið evrópska. Það gildismat sem
40 viðhorf Helgin 29.-31. október 2010
Gunnar Wetterberg
sænskur sagnfræðingur
Allt frá því að
Sviss var stofnað
og Niðurlönd urðu
frjáls, frá því Ítalía
var sameinuð þar
til Þýskaland var
endursameinað og
Sovét ríkin hrundu
hefur pólitísk
landafræði breyst
aftur og aftur og
markað djúp spor í
gang sögunnar.
5.900
Sambandsríkið Norðurlönd
Raunsæ draumsýn
Í bók sinni, Sambandsríkið Norðurlönd (Förbundsstaten Norden), færir sænski sagnfræðingurinn og samfélagsrýnirinn Gunnar
Wetterberg rök fyrir þeirri athyglisverðu samfélagshugmynd að myndað verði sambandsríki Norðurlanda. Gunnar er á ferð um
Norðurlöndin að kynna bók sína þessa dagana en þar lýsir hann því hvernig hið nýja sambandsríki geti tryggt Norðurlöndum þann
sess í heimspólitíkinni sem þeim ber.