Fréttatíminn - 04.11.2011, Blaðsíða 54

Þegar hægja tók á hagkerfinu í Evrópu í kjölfar uppbyggingarinnar
eftir síðari heimstyrjöld, sem dró til sín fjölda erlends verkafólks,
leið ekki á löngu þar til andstaða við innflytjendur og fjölmenn-
ingarstefnunna fór að gera vart við sig. Margir töldu straum
innflytjenda ógn við atvinnuöryggi og eigin menningu. Strax
á áttunda áratugnum náðu lýðhylli flokkar sem spruttu fram í
andstöðu við innflytjendur, svo sem Þjóðarframvarðarflokkur
Jean Marie Le Pens í Frakklandi og Framfaraflokkur Mogens
Glistrups í Danmörku. Á níunda áratugnum gerði Frelsisflokkur
Jörg Haiders usla í Austurríki og Flæmska blokkin reis í Belgíu
undir lok aldarinnar.
Á fyrsta áratug nýrrar aldar náðu hægri öfgaflokkar sterkri
stöðu víða í Austur-Evrópu, til að mynda Jobbik-flokkurinn sem
marserar um Ungverjaland í einkennisbúningi fasista. Í Þýskalandi
hafa nýnasistar meira að segja látið á sér kræla. Þá hefur Frelsis-
flokkur Geert Wilders í Hollandi og Breski þjóðernisflokkurinn,
undir forystu hins öfgafulla Nick Griffins, náð sterkri stöðu. -eb
Öfgahreyfingar í Evrópu
46 heimurinn Helgin 4.-6. nóvember 2011
 Ísland Þjóðernishreyfingar
Á Norðurlöndunum færðust Danski Þjóðar-
flokkurinn, undir forystu Píu Kærsgaard,
og Norski framfaraflokkurinn á liðnum
árum, með lítilli fyrirhöfn, af jaðrinum og
inn á svið viðurkenndra almennra stjórn-
mála. Nýjustu dæmin eru Sannir Finnar
og Svíþjóðardemókratarnir sem náðu
góðum árangri í nýliðnum þingkosningum.
Fram að því höfðu viðlíka flokkar ekki náð
árangri í Svíþjóð og í Finnlandi. Fasískir
straumar og þræðir þjóðernishyggju hafa
þó löngum legið undir yfirborðinu á öllum
Norðurlöndum. En í flóru hægri sinnaðra
öfgahreyfinga eru þær á Norðurlöndunum
þó heldur hófsamar. -eb
Öfgahreyfingar Norðurlanda
Þjóðernissinnaðar hægri öfga-
hreyfingar hafa ekki enn náð
fótfestu í íslenskum stjórnmálum
en ýmsir hafa þó reynt fyrir sér
innan þess mengis. Á fyrri hluta
tuttugustu aldar var hér fjöldi
slíkra hreyfinga, svo samtök þjóð-
ernissinna á fjórða áratugnum og
Þjóðvarnarfélagið á þeim fimmta.
Í seinni tíð má nefna félagsskapinn
Norrænn kynstofn sem kom fram
á áttunda áratugnum og barðist
gegn blöndun við fólk af erlendum
uppruna. Undir aldamótin héldu
ungir piltar í Félagi íslenskra
þjóðernissinna uppi merki kyn-
þáttahyggju þar til Félag fram-
farasinna tók við keflinu. Félag framfarasinna barðist
einkum gegn hugmyndinni um fjölmenningu og vildi
umfram allt varðveita íslensk og norræn gildi. Undan-
farið hafa svo fámennir hópar hérlendis jafnvel tengt sig
við ofbeldisfull haturssamtök á borð við Combat 18 og
nýnasista í Blood&Honor-alþjóðasamtökunum.
Haustið 2006 tók Frjálslyndi flokkurinn stöðu gegn
innflytjendum og bjargaði sér frá því að þurrkast út af
þingi í kosningunum þá um vorið. Oddviti flokksins í
Reykjavík sagðist ekki vilja fá hingað til lands „fólk úr
bræðralagi Múhameðs.“ Formaðurinn vildi skima inn-
flytjendur fyrir berklum. Varaformaðurinn sagði að
það hafi verið „svartur dagur í sögu þjóðarinnar“ þegar
Pólverjar og aðrir ESB-borgarar frá ríkjum Austur-Evr-
ópu fengu atvinnuréttindi á Íslandi árið 2006. Leiðtogi
ungliðahreyfingarinnar óttaðist að innflytjendum fylgdi
„eiturlyfjasala“, „mansal“, „berklar“, „nauðungarvinna“
og „skipulagðar nauðganir“. Á einum mánuði rauk flokk-
urinn úr rúmum tveimur prósentum í ellefu í mælingu
Gallup. Endaði í 7,3 prósent í kosningunum.
Í allra síðustu tíð hefur Framsóknarflokkurinn svo
eilítið farið að daðra við þjóðernisstefnuna. Breytingar á
merki flokksins vísa til að mynda í klassísk fasísk minni
og áhersla hefur verið á að sýna þjóðleg gildi á fundum
flokksins, svo sem glímusýningu undir blaktandi þjóð-
fánanum. Orðræða sumra þingmanna hefur í auknum
mæli einkennst af hollustu við þjóðernið. Enn þó er þó
ekki ljóst hvort flokkurinn ætli sér að sækja enn lengra
inn í þetta mengi. -eb
Þjóðleg gildi og andstaða
við innflytjendur
 TogsTreiTan opnun eða aflokun?
heimurinn
dr. Eiríkur Bergmann dósent og forstöðu-
maður Evrópufræðaseturs Háskólans á Bifröst
eirikur@bifrost.is
Ógnir hins opna samfélags
Leiðtogar Norðurlanda ræða ógnir hins opna samfélags á þingi Norðurlandaráðs í Kaup-
mannahöfn í vikunni.
Fjöl-
menning
snýst ekki
aðeins um
minni-
hlutahópa
heldur
um sam-
bandið á
milli ólíkra
menn-
ingarhópa.
f riðsæld Norðurlandanna var rofin með árásunum í Osló og í Útey þann 22. júlí síðastliðinn. Barns-
legt sakleysið hvarf á augabragði. Grimmd
veraldarinnar, sem Norðurlandabúar voru
orðnir vanir að fylgjast með úr fjarlægð,
var skyndilega komin heim í hlaðið. Jens
Stoltenberg, forsætisráðherra Noregs og
formaður Verkamannaflokksins – holdgerv-
ingur þess sem Anders Bhering Breivik og
kónar hans hata – brást við með því að boða
enn opnara og enn frjálslyndara samfélag:
Án þess þó að loka augunum fyrir aðsteðj-
andi hættu, eins og hann orðaði það. En á
þeim landamærum er einmitt togstreytuna
milli opnunar og aflokunar að finna.
Rætur þjóðernishyggjunnar
Eins öfugsnúið og það kann að virðast eiga
þjóðernishugmyndir nútímans rætur að
rekja til upplýsingarinnar og frjálslyndu
stefnunnar sem lagði grunninn að þjóðfrels-
isstefnunni í Evrópu á átjándu og nítjándu
öld. Einveldi konunga var brotið á bak aftur
og markalínur ríkja skornar á grundvelli
hugmyndarinnar um sjálfstjórn þjóða. Í
kjölfar frönsku stjórnarbyltingarinnar tók
þjóðríkið við af einveldi krúnu sem ríkjandi
stjórnarform.
Lýðræðisþróunin og þjóðríkjavæðingin
fylgdust að allt þar til að fasisminn fór að
ryðja sér til rúms á fyrri hluta tuttugustu
aldar og lýðræðið lét undan. Eftir sat áfram-
haldandi áhersla á þjóðríkið. Það var svo
ekki fyrr en eftir síðari heimstyrjöld að Evr-
ópumenn fóru að gera upp við skefjalausa
þjóðernishyggju sem leikið hafði álfuna
svo grátt. Álfan var í rúst og fólkið í sárum.
Við uppbygginguna vantaði vinnufúsar
hendur sem sóttar voru til nálægra svæða,
svo sem til Tyrklands og Norður Afríku.
Með stríðum straumi verkafólks urðu sam-
félög Evrópu fjölbreyttari, til að mynda hvað
varðar ásýnd fólksins, trúmál, tónlist og
matarmenningu. Hugmyndin um fjölmenn-
ingarlegt samfélag fór þá að skjóta rótum.
Enda engin leið að horfa hjá hörmungum
skipulagðra þjóðernishreinsana fyrri ára.
Fjölmenningarstefnan ...
Þrátt fyrir meinta einsleitni einstakra ríkja
hefur Evrópa raunar alltaf verið byggð
fólki af ólíkum uppruna. Sett saman úr
germönskum, keltneskum, latneskum, slav-
neskum, hellenískum, úrölskum, illýrískum
og thrasískum menningarheildum svo
dæmi séu nefnd. Ólík trúarbrögð flæddu þá
yfir mörk þjóðernishópa, svo sem kaþólska,
mótmælendatrú og rétttrúnaðarkirkjan auk
víðfeðmra áhrifa gyðingdóms og múslima-
trúar. Þá tala Evrópubúar hartnær hundrað
ólík tungumál. Landamæri Evrópuríkja
ganga nú þvers og kruss á þessar marka-
línur.
Upp úr 1970 fóru flest Evrópuríki að reka
virka samlögunarstefnu í anda fjölmenn-
ingar. Stefnunni var ætlað að vernda minni-
hlutahópa og vinna gegn fordómum auk
þess sem fjölbreytnin var álitin æskileg í
sjálfu sér. Fjölmenningu má skilja á ólíkan
hátt og margir stjórnmálamenn hafa
einmitt kappkostað að misskilja hugtakið,
toga og teygja eftir eigin hentugleik. Al-
mennt má þó segja að í fjölmenningarlegu
samfélagi virði fólk af ólíkum uppruna siði
og venjur hvers annars. Hér er því um sam-
lögun að ræða en ekki aðeins aðlögun eins
hóps að öðrum. Dæmi um vel hepnaða fjöl-
menningu er þegar að innfæddir láta þorra-
blót Íslendingafélaga í útlöndum átölulaus
og taka jafnvel þátt í veisluhöldunum. Fjöl-
menning snýst ekki aðeins um minnihluta-
hópa heldur um sambandið á milli ólíkra
menningarhópa.
... og andstaðan við hana
Andstaðan við fjölmenningarstefnuna er
víðtæk. Hollenski heimspekingurinn Paul
Cliteur gengur svo langt að halda því fram
að fjölmenningin ógni vestrænni menn-
ingu sem beri höfuð og herðar yfir aðra
menningarheima. Opni jafnvel fyrir pynt-
ingar, þrælahald, kvennakúgun, homma-
hatur, gengjavæðingu og misþyrmingu á
kynfærum kvenna.
Undanfarið hafa leiðtogar voldugra ríkja
lýst auknum efasemdum um fjölmenn-
inguna. Hægri stjórnir í Danmörku og Hol-
landi boðuðu brátt afturhvarf til einsleitnis-
stefnu í þjóðernismálum. Á fundi með
ungliðahreyfingu kristilegra demókrata
fyrir um ári sagði Angela Merkel að tilraun-
in til að byggja fjölmenningarlegt samfélag
hafi gjörsamlega mistekist. Hún hafnaði
samlögun og boðaði þess í stað hreina
aðlögun innflytjenda að þýsku samfélagi
og menningu. Í kjölfar hryðjuverkaárásar-
innar í London í júlí 2005 boðaði Íhalds-
flokkurinn afnám fjölmenningarstefnu í
Bretlandi. Í febrúar á þessu ári lýsti David
Cameron svo yfir afnámi á fjölmenningar-
stefnu Verkamannaflokksins sem hann
sagði að hefði misheppnast algjörlega.
Hann boðaði enn sterkari breska þjóðar-
sjálfsmynd. Í Frakklandi hefur Nicolas
Sarkozy tekið í svipaðan streng.
Frá minningar- og
samstöðudegi í
Noregi í kjölfar
hryðjuverka
Breiviks. Þau
hvíldu hugmynda-
fræðilega á
þjóðernisofstopa,
sem ýfir sinn ljóta
haus víða um
Evrópu um þessar
mundir. Ljós-
myndir/Nordicphots
Getty-Images
Pía Kærsgaard
Sigmundur
Davíð Gunn-
laugsson
Undir stjórn
hans hefur
Framsóknar-
flokkurinn
daðrað við
þjóðernis-
stefnuna.
Ungverskir fasistar elska einkennisklæðnað eins og margir
skoðanabræður þeirra.
HÁSKÓLINN Á BIFRÖST
Velkomin á Bifröst
www.bifrost.is
Nýir tímar í fallegu umhverfi