Vísbending - 17.12.2007, Side 7

Þór reyndist fus til að rifja upp þessi
undarlegu kaldastríðsár þegar heimurinn
skiptist milli hægri og vinstri, milli
austurs og vesturs og sumir vildu frekar
vera dauðir en rauðir. En ekki allir.
Gróðrarstían Laugarvatn
Ég byrjaði á því að spyrja Þór hvemig
það hefði viljað til að hann ákvað að
lœra hagfræði í sósíalistaríki?
„Eg fór í Menntaskólann á
Laugarvatni haustið 1951, fímmtán ára gamall. A þessum árum var
litið upp til skólasetursins á Laugarvatni um allt Suðurland. Mikil
reisn var yfir öllu því starfi sem Bjami Bjamason vann þar til að
koma á fót menntaskólanámi. Þegar ég kom þangað haustið 1951
var ekki búið að stofna menntaskólann formlega en menn luku
stúdentsprófi frá Menntaskólanum í Reykjavík. Tíu nemendur
vom í öðmm árganginum en þar vom Ami Bergmann og Tryggvi
Sigurbjamarson mest áberandi. Næsti bekkur þar á undan hafði
allur yfirgefið skólann en Kjartan Olafsson, síðar þingmaður og
ritstjóri Þjóðviljans var þekktastur í þeim hópi. I efsta bekknum
vom sex manns en það var fyrsti bekkurinn sem tók stúdentsprófin í
Reykjavík. Teitur Benediktsson var þeirra þekktastur.
Eg og jafnaldrar mínir þorðum aldrei að ávarpa þá sem vom í efsta
bekknum enda vom þeir álitnir fágæt séní og gáfúmenn. I mínum
hópi vom 35 sem byijuðu og 25 luku námi. Við upplifðum okkur
sem landnema í þeim skilningi að Bjami skólastjóri blés okkur í
bijóst þeim anda að við værum ekki aðeins að læra fyrir okkur sjálf
heldur fyrir Laugarvatn og framtíð þess svæðis og Suðurlands alls.
Við drógum því hvergi af okkur við námið en innan um vom fátækir
sveitapiltar sem hefðu varla fengið tækifæri til náms.
Skólalífið á Laugarvatni var sérstakt á þessum tíma. Menn vom
gríðarlega róttækir og í hópnum vom atkvæðamiklir og harðvítugir
pólitíkusar og lestrarhestar og sífellt var verið að tala um stjómmál
og þjóðfélagsmál. Þar fóm fremstir þeir Bergmannbræður, Ami og
Hörður, ásamt Tryggva Sigurbjamarsyni. Eg dróst í þennan hóp og
hreifst mjög af þessu.
Eg kom ekki róttækur úr foreldrahúsum. Þó var faðir minn
verkalýðssinnaður mjög, gamall orðinn bolsi, og fyrrnm
stuðningsmaður Héðins Valdimarssonar í Alþýðuflokknum. Móðir
mín var hallari undir Sjálfstæðisflokkinn en ekki var mikið talað
um stjómmál á mínu heimili. Ég dregst því inn í þessa hringiðu á
intellektúal forsendum en ekki vegna reynslu af stéttabaráttu.
Hjalti Kristgeirsson var bekkjarbróðir minn og við tókum þátt
í þessu saman. A þessum árum var vamarliðið nýkomið til Islands
og við hrifúmst mjög af málflutningi þjóðvamarmanna. Við litum
á Ameríkanana sem útsendara heimsvaldastefhunnar sem fæm á
skitugum skóm inn í heilög vé.
Leshringir og sannleikurinn eini
Samfélagið á Laugarvatni var í afdal en fyrir mér, sem kom frá Selfossi,
var þetta eins og að koma út í heim. Ég fór ekki heim nema um jól
og páska og við höfðum ekki reglulegan aðgang að dagblöðum eða
útvarpi. Þetta var lokað samfélag og engin intelligensía utan skólans
sem hefði hugsanlega getað rétt kúrsinn af svo að við ólum hvert
annað upp í pólitískum skilnmgi. Haldnir vom málfúndir þar sem
enginn hafði roð við Bergmannbræðrum. Ég er samt ekki að kenna
þeim um að hafa gert mig að kommúnista. Ég gerði það sjálfúr.
Við vomm með leshringi og lásum
bæði greinar um sósíalisma upp úr Rétti
en líka rit sem § ölluðu um marxisma. Við
lásum History of Materialism og fleiri
bækur sem vom alþýðleg ffamsetoing
á kenningum marxismans. Þetta þóttu
manni þá algerar opinbemnarbækur.
Það var eins og gluggi opnaðist út í
heim að ná valdi á því á þessum árum
að lesa bækur á ensku og þýsku. Að
lesa heimsbókmenntir og fræðirit
á frummálinu fannst manni eins og
endurfæðing. I þessu lokaða samfélagi skipto kennaramir afar miklu
máli og maður leit afskaplega mikið upp til þeirra og taldi orð þeirra
nánast lög.
A þessum aldri finnst manni að maður sé búinn að höndla
sannleikann og viti með töluverðri vissu hvað er rétt. Að kynnast
þessum merku kennisetningum var mér opinbemn og mér fannst á
þessum ámm einungis tímaspursmál hvenær sannleikur marxismans
rynni upp fyrir öllum þorra fólks.“
Þór horfir út um gluggann yfir ána þar sem kirkjan blasir við.
Þangað em sennilega 1.500 metrar en hann horfir fimmtíu ár aftur
í tímann.
Hvernig sáu ungir menn jyrir sér sósíalíska byltingu á Islandi á
þessum tíma?
„Einar Olgeirsson sagði alltaf að það yrði aldrei nein blóðug
bylting á Islandi. Hugmyndimar munu vinna, sagði hann. Byltingin
felst í breyttu þjóðskipulagi - ekki með ofbeldi. Við efúðumst aldrei
um orð hans.“
Þór útskrifaðist sem stúdent ffá Laugarvatoi vorið 1955 með afar
góðar einkunnir og segist þá helst hafa íhugað að leggja fyrir sig
kennslu.
, 3g kunni alltaf vel við mig í skólasamfélaginu, var kennarasleikja
og námshestur og allt það og hefúr hvergi liðið betur en í
menntaskólanum. Mér fannst hver einasti dagur dásamlegur.“
Var Menntaskólinn á Laugarvatni sem sagt að útskrifa stóra hópa
af vigreifum byltingarsinnum á þessum árum sem vildu gera Island
að sósialistaríki?
„Ansi margir sáu það sem hina einu rétto ffamtíð," segir Þór.
Hann tók sér ffí ffá námi veturinn eftir, var óráðinn og vissi ekki
hvert skyldi stefria. „Það hljómar undarlega en mér fannst ég vera
orðinn gamall og að mínir besto dagar væm liðnir þótt ég væri aðeins
nítján ára.“
Gengiö ó fund leiðtogans Einars Olgeirssonar
,A þessum ámm var Einar Olgeirsson að byija að senda unga menn,
stúdenta, til Austur-Þýskalands. Þeir sem fóm austur fyrir tjald í
nám fóm gegnum menntamálaráðuneytið til Rússlands og víðar
en Austur-Þýskaland var ekki viðurkennt af íslenskum yfirvöldum.
Einar hafði verið við nám í Berlín og þekkti persónulega marga
ráðamenn þar eins og Ulbricht. Þótt þessi milliganga væri í nafhi
flokksins, Sameiningarflokks alþýðu, Sósíalistaflokksins, var Einar
flokkurinn.
Tryggvi Sigurbjamarson, skólabróðir minn og vinur, varð stúdent
1954 og hann fór austur til Dresden að læra verkfræði á vegum
flokksins. Bjami Benediktsson ffá Hofteigi fór með honum en var
næstom dauður úr leiðindum og kom strax heim aflur. Eysteinn
Þorvaldsson fylgdi svo í kjölfarið og lærði blaðamennsku í Austur-
Berlín. Eysteini og Tryggva leiddist og þeir skrifúðu mér og
Að kynnast þessum merku
kennisetningum var mér
opinberun og mér fannst
á þessum árum einungis
tímaspursmál hvenœr
sannleikur marxismans rynni
upp fyrir öllum þorra fólks.
VÍSBENDING I 7