Vísbending - 17.12.2007, Side 13

í Mandal til liðs við sig við stofnun nýs síldveiðifélags. Félagið fékk
nafnið Mandals Fiskeriselskab og var frá upphafi öflugt, þar sem
hlutafé þess var 100.000 krónur. Framkvæmdastjórar voru ráðnir
þeir Jacobsen og Carl Lund.
Undir dönsku flaggi
Ljóst er að forráðamenn hins nýstofhaða félags gerðu sér grein fyrir
því að þeir gátu ekki siglt til Islands og hafið þar síldveiðar eins og
ekkert væri. Þeir urðu að standa löglega að sínu. Hinn 7. mars 1868
sendu þeir bréf til íslenskra yftrvalda með þremur spumingum og
óskuðu svara við þeim. Spumingamar vom:
1) hvort útlend skip þurfi, til þess að verða dönsk eign, að útvega
sér fýrir fram þjóðemis-skýrteini í Danmörku, eða hvort það
fáist á Islandi;
2) hvort norskt skip megi, er það hefír keypt íslenskt leiðarbréf
þar sem þau fást á Islandi, sigla þaðan með farm sinn, tunnur
og salt og áhöld til fiskiveiða og atferma annarstaðar, þar sem
saltbúðimar séu reistar, eða yfír höfúð að tala hvar svo sem
menn vilja afferma, og hvort það skip megi ferma fískinn
verkaðan ffá saltbúðunum; og
3) hvort annars nokkuð muni vera því til fyrirstöðu, að félagið
reki iðn sína á þann hátt, sem að ffaman er vikið.
Félagið fékk svör við fyrirspumum sínum og var vísað til þess
að stjómvöld hefðu leitað til aðalskattastjómarinnar um málefnið og
væm svörin þessi:
Um 1. spumingu: Ráðstafanir þær, sem með þarf til þess að veita
útlendu skipi danskan þj óðemisrétt, má gj öra allt eins vel á Islandi og í
Danmörku, en að öðm leyti hefir aðalskattastjómin, sem hefir á hendi
úrslit slíkra málefna tekið fram, að ef að hlutafélagið ekki verði álitið
eiga heima á Islandi, þá verði það ekki leyft samkvæmt ákvörðunum
þeim, er áður giltu um þetta efiii í konungsríkinu og enn gilda um það
á íslandi, að skip þau, sem félagið á, megi sigla með dönsku flaggi,
og að það í öllu falli mundi koma í bága við ákvarðanir þær, sem
settar em fyrir konungsríkið í skrásetningarlögum 13. marsmán. þ.á.
1. grein, en þessi ákvörðun verður einnig gild á Islandi, undir eins og
búið er að lögleiða skrásetningarlögin á Islandi, eins og gjört er ráð
fyrir í 30. grein; Um 2. spumingu: Það er ekkert því til fyrirstöðu,
þegar útlent skip er búið að kaupa íslenskt leiðarbréf, að það þá
komi með farm sinn við á löggiltum verslunarstöðum á Islandi, leggi
hann upp og taki annan farm, en aptur á móti er ekki nein almenn
heimild í íslenzkum Iögum til að sigla upp aðrar hafhir á íslandi
en hin löggiltu kauptún, til þess að bera þar vöm upp eða út, smbr.
opið bréf 19. maímán. 1854, er fylgir hér með; Um 3. spumingu:
Stjómardeildin fær ekki séð að neitt sé að öðm leyti því til fyrirstöðu,
að fiskiveiðafélagið hagi sér í téðu efiti á þann hátt, sem það hefur
vikið á.
Norðmenn koma sér upp aðstöðu
Eftir að þetta bréf lá fyrir var ekki eftir neinu að bíða og strax sama
sumarið og félagið var stofnað (1868) sendi það þijú skip til Islands:
Capellu, Draupner og Peter Roed. I Mandal vom skipin hlaðin
húsavið, tunnum, salti og öðm því sem þurfti til byggingar og rekstrar
söltunarstöðvar, en síðan héldu þau til Haugasunds. Þar útvegaði
félagið sér veiðarfæri, tvö fullkomin nótalög og það sem mest var
um vert, þjálfaða síldveiðimenn, söltunarfólk og beykja. Síðan héldu
skipin til Islands og inn á Eyjafjörð. Þar lágu þau á firðinum og
Siglufjörður
Höfúðstöðvar síldveiða fyrirNorðurlandi vom á Siglufirði. Snorri
Pálsson gekkst fyrir stofnun síldveiðifélags árið 1880. Þetta félag
fór vel af stað en harðindaárin sem fóm í hönd urðu því að falli.
Tuttugu ámm síðar hófst söltun á ný og hélt áfram fram eftir 20.
öldinni.
Þegar árið 1883 benti Ami Thorsteinson á kosti Sigiufjarðar
sem síldveiðimiðstöðvar.88 Kostir Siglufjarðar sem miðstöðvar
síldveiða fyrir Norðurlandi em ótvíræðir. Fyrst má nefha að fyrri
helming aldarinnar var aðalveiðisvæðið í skaplegri fjarlægð
frá Siglufirði og hann mjög miðsvæðis, hafharskilyrði em hin
ákjósanlegustu frá náttúmnnar hendi. Fjörðurinn er skjólgóður,
umlukinn háum fjöllum og Siglunes og Hellan hindra að hafaldan
komi inn óbrotin í norðan- og austanátt. En rétt eins og aðrir
staðir hafði Siglufjörður sína ókosti. Eyrin var í upphafi heldur
lág yfir sjávannál og því nokkur hætta á sjávarflóóum ef saman
fóm norðanhvellur, stórstreymi og lágur loftþrýstingur. Hið
góða skjól sem fjöllin gefa getur leitt til þess að þama myndist
hitapollur og erfítt er að veija saltsíld skemmdum. Loks má nefna
að snjóalög í fjöllum leiða oft til verulegrar snjóflóðahættu. Allt
þetta olli Siglfirðingum miklum hremmingum á 19. öld. Einnig
var einangmn fjarðarins mönnum til mikils ama langt fram eftir
öldinni.
Eftir að söltun Snorra Pálssonar um 1880 var öll sást ekki síld
á Siglufírði svo vitað sé fyrr en eftir aldamótin 1900. Fljótlega
eftir að Norðmenn hófu reknetaveiðar úti fyrir Norðurlandi fóm
þeir að venja komur sínar inn á fjörðinn og fengu stundum fólk
úr landi unt borð í veiðiskipin til aðstoðar við söltun. Þetta var þó
ekki algengt og fjarri lagi að hægt sé að tala um atvinnuveg í því
sambandi.
Ævintýrið
Þetta hófst allt 8. júlí 1903 þegar fyrsta hafsíldin var söltuð á
Siglufirði úr norska skipinu Marsley undir stjóm Ole Myrset.
Skipið var í eigu Hans Söbstad ffá Kristjánssundi á Mæri. Hann
var enginn nýgræðingur á þessu sviði, var fyrrrverandi skipstjóri
og hafði stundað veiðar inni á Eyjafirði áður en hann kom til
Siglufjarðar.
Þormóðseyri er því sem næst femingur að lögun og lóðir undir
síldarplön mjög misgóðar. A norðurhlið eyrarinnar er önugt vegna
ókyrrðar, á suðurhlið var bryggjugerð erfið vegna þess hve þar er
aðgmnnt. Austurhliðin var vænlegust, þar var þokkalegt aðdýpi og
sjór kyrr. Það var því að vonum að fyrstu Norðmennimir hösluðu
sér völl á austanverðri eyrinni. Þegar árið 1903 vom gerðir tveir
lóðarsamningar, samningur Söbstads og samningur sem Bendik
Mannes gerði um lóð nokkuð sunnar á ströndinni. Og nú hófst
það sem sumir Norðmenn kölluðu „Sildfeber“. A rúmum áratug
vom lóðir teknar á leigu nánast hvarvetna þar sem byggja mátti
plan með skaplegum hætti. Norðmenn náðu hér nokkm forskoti
og það var ekki fyrr en eftir fyrri heimsstyijöldina sem Islendingar
tóku hér afgerandi forystu. Jafhffamt fjölgaði íbúum hraöar en
dæmi em um annarsstaðar á landinu og urðu um 3.100 þegar flest
var, en fækkaði síðan hratt aftur um miðja öld.
Segja má að þrír bæir, Siglufjörður, Raufarhöfn og
Seyðisfjörður hafi byggt tilveru sína nánast eingöngu á
síldarvinnslu á einhveiju skeiði 20. aldarinnar. Siglufjörður ber
þó af, þar urðu íbúamir langflestir, umsvifin mest og stóðu lengst.
Hér vom höfúðstöðvamar og að því leyti sem veiðar og vinnsla
lutu einhverri miðstjóm var hana að finna hér.
VÍSBENDING I 13