Vísbending - 17.12.2007, Síða 28

Ég tel að ein helsta pólitíska skýringin á því að
verðtryggingarákvæðið kemur þama inn hafi verið
einarðleg afstaða Vilmundar Gylfasonar. Hann var
mjög öflugur talsmaður þess að tekið væri á þeim
vanda sem fólst í neikvæðum raunvöxtum. Ég átti
með honum marga fimdi um þetta mál.
Þegar verðtryggingaákvæðin voru sett inn í
írumvarpið var það reyndar þannig að bankakerfíð
og Seðlabankinn vom mjög treg til að gera þetta að
frjálsri ákvörðun þeirra sem í viðskiptunum áttu. Þeir
vildu hafa áíram beina íhlutun Seðlabankans. Ur
henni var mjög dregið í endanlegri gerð frumvarpsins.
Ég ætla nú ekki að segja þá sögu að öðm leyti en
því að auðvitað var Seðlabankinn hlynntur því að
verðtrygging fjárskuldbindinga væri heimiluð, en
hann átti ekki frumkvæði að því 1979.
JH: En ég sannfærðist líka um það við þennan
lestur minn, að Ólafur Jóhannesson hefði sjálfur
skilið þetta og verið þessu samþykkur.
JS: Hann varð það á endanum. Eftir miklar
umræður gerir hann þessa tillögu og á heiður skilinn
fyrir það.
JH: Þannig að það er ekki að ástæðulausu að kalla
þetta Ólafslög.
JS: Sannarlega ekki, því að hann sýndi þar mikið
hugrekki í sínum flokki.
JH: Svo fór ég yfir þingumræðumar og þar vom
nokkrir þingmenn sem töluðu mjög skynsamlega um
þetta; þeirra á meðal Þorvaldur Garðar Kristjánsson
og Jón Helgason.
JS: Já, Jón er hygginn búmaður.
JH: Og Geir Hallgrímsson. Það skar sig úr í umræðunum á þingi
að þessir menn vom með fúllan skilning á þessu.
ÓH: Hvað um vaxtafrelsið 1984? Varþað sett á með reglugerð?
Steingrímur sagðist hafa verið stikkfrí.
JH: Þetta var ákvöröun Seðlabankans sem hann vildi ekki taka,
nema með samþykki ríkisstjómarinnar. Og það er það sem gerist
þegar Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra er í Los Angeles
á Ólympíuleikunum, þegar Halldór Asgrimsson ber þetta ffarn í
ríkisstjóminni. En þetta var engin reglugerð.
JS: Þetta var yfirlýsing ffá Seðlabankanum. En vaxtaffelsið 1984
var afar takmarkað. Seinna koma svo breytingar á vaxtalögunum
1987, og síðar enn ffekari breytingar á þeim og sérlögum sem giltu
um ýmsa anga í lánakerfinu sem kornu á frelsi til vaxtaákvarðana.
ÓH: Varsá möguleiki alltaffyrir hendi að Seðlabankinn tœki sér
ákvörðunarvald um vaxtakjör?
JH: Það kom ekki til nema í samhengi við verðtrygginguna því
þegar verðbólgan er svona há eins og hún var þama, em greiðslumar
af vöxtum svo óheyrilegar. Eina ráðið til þess að ráða við þetta er að
dreifa vöxtunum yfir lánstímann. Yfir langan tíma. Það er það sem
verðtryggingin gerir. Þess vegna var verðtryggingin eina leiðin til að
innleiða vaxtaffelsið.
JS: Til þess þurfti að hugsa upp það kerfi sem nú er við lýði, að
dreifa verðtryggingunni yfir allan lánstímann og binda hana í upphafi
eingöngu við langtímaskuldbindingar. Hins vegar tel ég að kjaminn
í þessari ákvörðun sé sá að hún var forsendan fyrir því að hér yrði
komið á einhveiju jafnvægi, þar sem vextimir réðust með tilliti til
markaðsaðstæðna.Auðvitaðverðurþettaekkiorðinmarkaðsákvörðun
fýrir alvöru fýrr en heimilt er að taka lán erlendis og íslenskur
fjánnagnsmarkaður var opnaður fýrir gjaldeyrishreyfingum. Það var
ekki gert fýrr en á ámnum 1990-1995. Þetta er gjörbreyting ffá því
sem var milli 1960 og 1970, því nú geta menn tekið lán erlendis, og
gera það sannarlega, bæði íýrirtæki og einstaklingar.
JH: Einn af erfiðleikunum við að koma
verðtryggingunni á í bankakerfmu var sá ótti
bankanna að þess myndi krafist að verðtrygging yrði
til skamms tíma á innlánum, en aftur á móti ekki
nema til langs tima á útlánum og jafnvægisleysi yrði
á milli tímalengdar innlánamegin og útlánamegin
og bankamir sætu uppi með tapið af mismuninum.
Þessar áhyggjur vom ekki ástæðulausar.
Eyður í Viöreisninni
JS: Þetta er bara eitt dæmi um það að þótt sannarlega
væri brotið í blað í íslenskri hagstjóm og hagsögu
með Viðreisninni, þá vom ýmsir hvítir blettir á
landabréfinu sem átti eftir að fýlla. Við getum nefnt
verðlagsmálin, vegna þess að á Viðreisnarárunum
var áffam við lýði verðlagseftirlit, formlegt,
opinbert verðlagseftirlit. Það er ekki fýrr en með
samkeppnislögunum árið 1993 semþað varað fúllu
horfið. Þannig var Viðreisnin hvorki það almenna
íijálsiæði fýrir atvinnulífið né hinn almenni
reglurammi við skilyrði markaðsviðskipta sem
menn gjanta vildu að verið hefði.
JH: Það má segja að Viðreisnin, takmörkuð eins
og hún var, hafi verið stórt stökk, pólitískt, það var
ckki máttur í bili til þess að ganga öllu lengra. Ef
litið er til baka má sjá, að um sumt fór hún ffam úr
því sem var eiginlega pólitískt mögulegt. Takið eftir
því, að vextimir eru hækkaðir um 4 prósent í bytjun
Viðreisnar og svo er helmingurinn af því tekinn til baka innan eins
árs og vöxtunum eftir það haldið óbreyttum. Það var ekkert verið að
tala um að hafa vextina ffjálsa og þó er verðbólgan ekki komin á hátt
stig. Þá hefði verið hægt að beita vöxtum án verðtryggingar.
Verðlagseftirlit og Samkeppnisstofnun
JH: Viðreisnarstjómin reynir að koma á verðlagsffelsi undir lokin.
Hún fær sérfræðing ffá Danmörku, yfirmanninn hjá Monopoltilsynet í
Danmörku, sem gerir ágætis tillögur. Þær vom komið í ffumvarpsform
og Gylfi taldi að þær hefðu verið samþykktar í rikisstjóminni. Eggert
Þorsteinsson sem sat í ríkisstjóminni greiðir svo atkvæði gegn þessu
á þinginu, og kom öðrum ráðhermm í opna skjöldu.
JS: Reyndarhefúr Gylfi sagt ffáþví sjálfúr, að i raun og vemhafiþeir
Bjami Benediktsson og hartn búist við því að „Sambandsparturinn“
af ffamsókn myndi styðja ffumvarpið. En stjómarandstaðan gat ekki
látið svo gott tækifæri úr greipum sér ganga til að gera ríkisstjóminni
óleik og sýna fram á sjaldgæft sundurþykki innan hennar, og felldi
því finmvarpið.
Útflutningsuppbœtur búsafurða
ÓH: Viðreisnin hafði naumanþingmeirihluta. Þýddiþað ekki að það
varð að leyfa Ingólfi á Hellu að leika lausum hala og reka I rauninni
harðariframsóknarpólitík en framsókn gerði sjálf?
JS: Það var nú líka þessi mikli misskilningur sem virðist hafa verið
innan stjómarinnar á því hvað væri hámarkið á útflutningsbætumar,
hvort það væri reiknað hlutfall af landbúnaðarffamleiðslunni allri
eða bara af útflutningnum.
ÓH: Já, þessi tíu prósent?
JH: Já, mér er það mjög minnisstætt. Það var enginn vafi á því
að ráðherramir vom allir sammála um það, nema Ingólfúr, að það
sem þeir höfðu samþykkt var, að þetta væri prósenta af útflutningi
landbúnaðarafurða sem var mjög lítill á þessum tíma. Þá var
ekkert bókað á ríkisstjómarfúndum. Svo kemur málið fýrir þingið.
Vaxtafrelsi
komst á þegar
Steingrímur
Hermannsson
forsœtisráðherra
er í Los Angeles á
Ólympíuleikunum,
þegar Halláór
Ásgrímsson ber
þetta fram í
ríkisstjórninni.
28 IVÍSBENDING