Nýjar kvöldvökur - 01.03.1919, Qupperneq 33

BÓKMENTIR.
63
Goðaspá frá huldum heim
hugum þeirra segir,
að enginn dagur ami þeim,
ef aðeins haninn þegir.
Því er ei vert. að þreyta söng,
. þó þú daginn sjáir;
þeir, sem nóttin þykir löng,
þeir eru nauðafáir.
Gefðu ei neitt um geisla þá,
gættu að hænum þínum;
góðir hanar una á
öskhaugi sínum.
En Þorsteinn þagði ekki yfir því, að dagur-
inn væri í nánd. Hann var altaf árgalinn, sem
hvorki sinti draumum né værðarmóki. Við bit-
uryrðin hans, eggjanirnar og hæðnisskeytin
glaðvaknaði fólkið. Sumir stundu við, geispuðu,
voru gramir’og úrillir, — en menn vöknuðu samt.
Hefðu morgunljóðin hans aðeins verið milt,
hljómþýtt vorfuglakvak, þá hefðu fáir rumskast.
Og hann átti líka svanaklið, lóuljóð og sól-
skríkjusöngva í strengjunum sínum. Það fundu
þeir, sem vaknaðir voru og hlustuðu. Hæstu
tónarnir vöktu menn og örfuðu, — undirspilið
töfraði.
Við getum ekki sýnt það með táknum og
tölum, hve mikla þýðingu þessi vakningaljóð
Þorsteins hafa haft með þjóð vorri. Hann varð
aldrei 'einn af löggjöfum landsins með sæti á
þingmannabekkjum, en nær er mér að halda,
að hann hafi, meira en nokkur einn maður
annar, leitt í lög með þjóð vorri hugsunarfrelsi,
málfrelsi og ritfrelsi í andlegum skilningi. Hann
hafði einurð og djörfung til að benda á það,
sein honutn fanst spilt og öfugt í hugsunar-
hætti, venjum og löggjöf. Og innan skamms
dirfðust líka fleiri að gera sér sjálfstæða grein
fyrir því feimnislaúst. Þeir menn, sem nú ryðja
braut frjálslyndum stefnum á ýmsum sviðum,
í trúmálum, jafnréttis og mentamálum gæta þess
ef til vill of fáir, hve mikið þeir eiga Þorsteini
að þakka, sem fyrstur þorði að leggja á bratt-
ann og »brjótast það be nt«, sem fyrstur varð
í þessa átt »hrópandans rödd á eyðimörku« með
okkar fámennu þjóð. Honum eiga þeir vissu-
lega að þakka, hve auðvelt þeim nú veitir að
kveðja sér hljóðs.
Það þarf tæplega að minna á kvæði eins og
»Brautin«, »Skilmálarnir«, »Myndin«, »Bókin
mín«, »Ef æskan vill rétta þér örfandi hönd«
o. fl. Pau kvæði eru fyrir löngu komin inn í
hug og hjörtu þjóðarinnar. Og enn er það
eins og heilnæmt hressandi steypibað, að lauga
sig í þessum ljóðum. Og enn finnum við svið-
ann eftir broddana sáru í »Vestmenn«, »Örlög
guðanna«, »Örbyrgð ogauður«, »Á spítalanum«,
»Arfurinn«, »Ljónið gamla« o. s. frv. Við skilj-
um, hve sárt mörgum hlaut að svíða.
En yndislegu rósirnar í ljóðum Þorsteins
verða oss eigi síður minnisstæðar en þyrnarnir,
sem stinga. Við munum »Fyrsta maí«, »Lág-
nætti«, »Mansöngva«, »Ljóðabréf«, »Sólskríkj-
an«, Litla skáld á grænni grein« og þó ekki
síst óviðjafnanlega kvæðið »Hulda«. Fáir hafa
ort jafn þýð og hjartnæm náttúruljóð, ástaljóð
og vorljóð.
Þetta eigum við alt og höfum átt í eldri út
gáfum Þyrna. Nú bætist við í þessari útgáfu stórt
safn nýrra kvæða, sem sumt hefir áður sést víðs-
vegar í blöðum, en margt alls eigi verið prent-
að fyr, Mörg af tækifæriskvæðunum eru ógleym-
anlegar perlur, einnig minnisvísurnar og erfi-
ljóðin. Mætti þar eigi hvað síst nefna erfiljóð-
in eftir þau þrjú góðskáldin, er öll voru bestu
vinir hans: Oröndal, Steingrím og Pál Ólafsson.
Slík eftirmæli eru eigi gerð til að segja eitthvað.
Erfiljóð Þorsteins voru »aldrei nema hjartans-
mál.«
»Aldaslagur« er líklega lengsta kvæðið af
þeim nýju. Bókmentasögu íslands frá fyrstu
tfmum, er flétlað inn í þá drápu, víða með
hinni mestu snild. Gullaldarbókmentum vorum
lýsir hann t. d. þannig:
»Svá liefir ísland sögunnar ljósi
Sveipað um bróðurlönd og þjóðir:
Fáð eru ljóði fjöll og hæðir,
fjallaðir gulli tindar allir«.
En svo kemur niðurlægingartímabilið í sögu
1 vorri.
Roðinn og húmin hljóð .
hrindast við efsta tind,
fingur á feigum streng
frjósa við hinstu ljós.