Fréttatíminn - 06.12.2013, Qupperneq 32

– fyrst og fre
mst
ódýr og snjöl
l
598 kr.kippan
Verð áður 798 kr. kippan
Pepsi, 4 x 2 l
25%afsláttur
Hámark
4 kippur
á mann með
an
birgðir end
ast!
v
4x2
lítrar
S umar frásagnir í bókinni Háski í hafi eru heldur átak-anlegar, þar sem ráðleysi og
sinnuleysi Íslendinga í björgunar-
málum virðist hafa verið algert
áður en Slysavarnarfélag Íslands
var stofnað. Mikið mannfall varð á
hverju ári í sjóslysum og eru sumar
frásagnirnar þyngri en tárum tekur.
Nefna má þegar þýskir skipbrots-
menn ráfuðu í ellefu sólarhringa um
Skeiðarársand eftir að hafa strand-
að þar skipi sínu, eða þegar þúsund
Reykvíkinga horfðu klukkutímum
saman á sjómenn á kútter Ingvari
berjast árangurslaust fyrir lífi sínu
eftir að hafa strandað við Viðey.
Einnig er þarna mögnuð frásögn
um skipsskaða við Bolungarvík og
margt fleira.
Í þeirri frásögn sem Fréttatíminn
birtir hér frá nöturlegu atviki í upp-
hafi árs 1901 þegar þrautþjálfaðir
sjómenn drukknuðu, en svo auðvelt
hefði verið að koma í veg fyrir þenn-
an hörmulega atburð.
Sexmenningar á árabáti á
kyrrum vetrardegi
Djúpið var eins og það gerist fegurst
á sólríkum og kyrrum vetrardegi.
Ekki hreyfði vind og blíðan var
slík að engum gat
komið til hugar að
nokkur hætta væri
á ferðum. Enda
hafa þeir áreiðan-
lega verið bæði
öruggir með sig
og glaðir í bragði,
sexmenningarnir
sem voru á ferð á
árabáti skammt
undan landi við
Snæfjallaströnd-
ina ut anverða
sunnudaginn 17.
mars 1901. Á degi
sem þessum hefur
sérhver maður litið á sig sem lukk-
unnar pamfíl að fá að upplifa dýrð
sköpunarverksins. Þetta var um há-
degi og í litlum timburkirkjum hér
og hvar umhverfis Djúpið voru íbú-
ar í nágrenninu gengnir til messu,
en á þeim bæjum þar sem fólk hafði
ekki aðstæður til að komast til
kirkju hafði það verið kallað inn til
húslestrar. Þá las húsbóndi eða ein-
hver sem var sérlega vel læs upp úr
guðsorðabók af einhverju tagi, og
allir áttu að heita aðeins betri á eftir.
Meðal annars var fluttur húslestur á
bænum Snæfjöllum þar sem Ólafur
Gíslason var bóndi. Þangað stefndu
einmitt sexmenningarnir á bátnum
og sáu orðið heim að bæjarstæðinu,
svo nærri voru þeir komnir.
Á svona fallegum degi var guð-
hræddu fólki auðvelt að finna til
guðdómsins í brjósti sér, bæði þeim
sem hlýddu á messusöng eða guðs-
orðalestur og svo sexmenningunum
á árabátnum sem stefndi óðfluga inn
eftir Snæfjallaströndinni.
Í bátnum var á ferð Guðmund-
ur Benediktsson, bóndi á Höfða í
Grunnavík. Hann var hálffertugur.
Frá áramótum hafði hann stundað
sjóróðra á báti sínum frá Snæfjöll-
um. Þrír hásetar hans voru um borð,
menn á besta aldri
og þrautreyndir
sjómenn. Þá voru
á bátnum tveir há-
setar Ólafs bónda
á Snæf jöl lum.
Annar þeirra var
yngstur allra um
borð, Bjarni Jónas
Pálmason, bónda-
sonur frá Bæjum
á Snæfjallaströnd.
Hann var aðeins
sextán ára gamall.
Guðmundur
hafði farið norður
að Staðareyrum í
Sex menn drukknuðu örskammt
frá landi í blíðskaparveðri
Háski í hafi heitir bók eftir Illuga Jökulsson sem kom út fyrir
skömmu og fjallar um sjóslys við Ísland í byrjun 20. aldar. Þá
sóttu Íslendingar enn sjóinn á litlum árabátum eða veigalitlum
þilskipum og ef veður voru válynd var mikil hætta á ferðum. Ill-
ugi er þrautreyndur í að matreiða sögulegt efni fyrir almenning,
og í þessari bók er að finna margar dramatískar og spennandi
frásagnir af bæði hetjudáðum og harmleikjum. Fréttatíminn
birtir hér kafla úr bókinni.
Jökulfjörðum til að ná í skelfisk sem
notaður var í beitu. Á grunnsævi
út af Staðareyrum var þá gnægð af
skel. Þeir Guðmundur á Höfða og
Ólafur á Snæfjöllum hjálpuðust að
við útgerð og var beituferðin því far-
in fyrir þá báða.
Báturinn virtist gufa upp
Heimamenn Ólafs sáu hvar bátur
nálgaðist meðfram ströndinni í
vestri þegar þeir voru á leið inn til
húslestrarins, og bjuggust fastlega
við að þar væru Guðmundur og fé-
lagar á ferð. En þegar þeir komu út
eftir lesturinn sást báturinn hvergi.
Héldu menn þá að þetta hefði verið
einhver ókunnugur bátur sem hefði
einfaldlega farið framhjá meðan
fólkið hlýddi á guðsorð inni í bæ.
Guðmundur Benediktsson hefði
líklega tafist eitthvað norður í Jök-
ulfjörðum.
Síðar þennan sunnudag kom hins
vegar annar bátur að Snæfjöllum,
sem líka hafði verið í beituferð í Jök-
ulfjörðum. Formaður hans sagði að
Guðmundur og félagar hefðu lagt af
stað á undan þeim og ættu að vera
löngu komnir, ekki síst í þvílíku blíð-
viðri sem ríkti þennan dag. Þá sagði
formaður að hann hefði séð timbur
á reki en ekki veitt því mikla athygli,
því hann hefði talið það hafa rekið
innan úr Ísafjarðardjúpinu.
Nú varð Ólafi bóndi og fólki hans
illa við. Hvernig gat staðið á því að
bátur Guðmundar virtist gufaður
upp með öllu í svo góðu veðri? Þeg-
ar í stað flýttu menn sér út með hlíð
Snæfjallanna þangað sem þeir höfðu
séð bát um hádegisbilið þegar geng-
ið var inn til húslestrar.
Og þegar komið var út fyrir svo-
nefndan Aurhrygg blasti skelfingin
við. Þar, miðja vegu milli Aurhryggj-
ar og Mannseyrar, sást rekinn viður
úr bát Guðmundar og í fjörunni voru
fjögur sjórekin lík.
Skammt
undan
ströndinni, á litlu dýpi, sást bátur-
inn sokkinn, ekki nema tíu faðma
frá landi á örfárra metra dýpi í hæsta
lagi.
Líkin fjögur voru flutt að Snæfjöll-
um. Lífgunartilraunir voru gerðar
en reyndust árangurslausar, enda
voru þá liðnar sex til sjö klukku-
stundir síðan mennirnir drukknuðu.
Það sást af því að vasaúr mannanna
höfðu stöðvast klukkan eitt, sem
einnig kom heim og saman við tím-
ann þegar fólkið á Snæfjöllum hafði
séð til ferða bátsins.
Hvað hafði komið fyrir?
Daginn eftir var farið að rannsaka
aðstæður á slysstað betur. Báturinn
var sokkinn á svo miklu grunnsævi
að jafnvel með einföldum verkfærum
þess tíma tókst að kraka í hann og
bjarga honum síðan á þurrt land. Þá
fundust einnig þar skammt frá þau
tvö lík sem vantaði. Í blaðinu Þjóð-
viljanum, sem gefið var út á Ísafirði,
sagði að strax hefði þótt ljóst hvað
gerst hafði. Talið væri fullvíst að
báturinn hefði lent utan í blindskeri
og kastast snögglega á hliðina svo
hann hefði fyllst af sjó. Hann hefði
svo sokkið á skammri stundu og
mennirnir sex allir hrokkið útbyrðis
og drukknað.
Vert er að ítreka að þetta gerðist
tíu faðma frá landi. Það eru um það
bil átján metrar á nútímavísu. Það
þýðir að sex fullfrískir karlmenn,
flestir vanir sjómennsku og hvers
konar volki, hafa verið gjörsamlega
bjargarlausir í svipaðri fjarlægð frá
landi og sem nemur tveimur þriðju
hlutum af lengd venju-
legrar tuttugu og fimm
metra sundlaugar.
Stóran hluta af þeirri
f jarlægð frá landi
hefur vafalaust verið
stætt fyrir fullvaxið
fólk, svo þeir
hafa farist
allir með
t ö l u í
hæsta
lagi
fimm
til tíu
metra
fjar-
lægð frá
stað þar sem
þeir hefðu
getað vaðið í land.
Ef þeir hefðu bara kunnað sund-
tökin. En sundkennsla var enn ekki
orðin almenn á Íslandi. Í margar ald-
ir hafði nær enginn kunnað að synda
á Íslandi. Það má náttúrlega fárán-
legt heita í landi þar sem sjórinn var
sóttur á litlum bátum og sífellt vofði
sú hætta yfir að menn tæki útbyrð-
is, jafnvel nánast uppi í landsteinum.
Íhaldssemi landsmanna hafði hins
vegar valdið því að þegar byrjað var
að prédika nauðsyn sundkennslu
á ofanverðri nítjándu öld brugðust
ýmsir jafnvel illa við. Sagt var að
sundkunnátta gerði ekki annað en
framlengja dauðastríð sjómanna
sem færu í sjóinn!
Kunnu ekki einu sinni að troða
marvaðann
Þannig tókst íhaldsmönnum að
halda aftur af sundkennslu á Ís-
landi í alltof langan tíma. Þegar
slysið á Snæfjallaströnd varð var
meira en áratugur síðan sýslunefnd
Ísafjarðarsýslu fór að standa fyrir
sundkennslu í Reykjanesi við Djúp
á hverju sumri. Aðsókn hafði hins
vegar alls ekki verið nægjanleg, sem
marka má af því að sexmenningarnir
í beituferðinni voru allir gjörsamlega
ósyndir.
Þeir kunnu ekki einu sinni að
troða marvaðann og mjaka sér
nokkra metra í átt til landsins. Það
hefur verið hræðileg sjón að sjá sex
hrausta sjómenn berjast fyrir lífi
sínu í þessu fagra og kyrra veðri.
Kannski reyndu þeir að halda sér
uppi hver á öðrum, kannski reyndu
þeir með hundasundstökum að
mjaka sér hina stuttu vegalengd
upp að landi, en allt kom fyrir ekki.
Kannski vannst þeim tími til að sýta
það að hafa ekki farið í sundkennsl-
una í Reykjanesi eitthvert sumarið.
Þeir fórust:
Guðmundur Benediktsson, bóndi
í Höfða í Grunnavík 36 ára
Hermann Jósepsson, vinnu-
maður á Höfða 26 ára
Páll Bjarnason, vinnumaður á
Marðareyri 29 ára
Híram Daníelsson, vinnumaður
á Kollsá 34 ára
Guðmundur Sigmundsson,
búsettur í Steingrímsfirði 33 ára
Bjarni Jónas Pálmason,
bóndasonur frá Bæjum 16 ára
Sex fórust á árabáti fyrir vestan sunnudaginn 17. mars 1901. Á svona bátum sóttu Íslending-
ar sjó í hvaða veðri sem var. Þessi mynd tengist ekki efni frásagnarinnar sem hér er birt.
Af slysinu segir frá í bókinni Háski í
hafi sem Illugi Jökulsson hefur skráð.
Illugi
Jökulsson
sendir frá
sér hverja
fótbolta-
bókina á
fætur annarri.
Hann hefur nú
sent frá sér bókina Háski í hafi.
32 bækur Helgin 6.-8. desember 2013