Fréttatíminn - 01.02.2013, Blaðsíða 46

Af blíðum blæ og Blævi
Þ
Það fylgir því ábyrgð að gefa börnum
nafn en sú ábyrgð er foreldranna fyrst
og fremst. Undir þeirri ábyrgð standa
foreldrar yfirleitt, sem betur fer, og gefa
börnum sínum nöfn sem þau geta stolt
borið ævina á enda. Sum nöfnin eru að
sönnu framúrstefnulegri en önnur en
venjast vel. Þá gæta foreldrar þess með
sama hætti að tvínefni fari vel saman.
Bjartur er til dæmis fallegt karlmanns-
nafn og hið sama á við um nafnið Dagur.
Hins vegar er hætt við að Bjartur Dagur
gæti átt von á stríðni á lífsleiðinni. Með
sama hætti efast enginn um að Helga er
fallegt nafn og hið sama gildir um kven-
mannsnafnið Nótt. Helga Nótt ætti hins
vegar erfitt uppdráttar, að minnsta kosti
á jólanótt. Því forðast ábyrgir foreldrar
slíkar samsetningar.
Ónefni dæma sig sjálf og undarlegt
væri innræti foreldra sem gæfu barni
sínu ónefni, eitthvað sem ómögulegt væri
að una við. En allur er varinn góður, segir
hið opinbera, en á þess vegum er sérstakt
apparat, mannanafnanefnd, sem semur
skrá um eiginnöfn sem teljast heimil og
er prestum, Þjóðskrá og forráðamönnum
barna til ráðuneytis um nafngjafir – og
síðast en ekki síst skal hún skera úr um
álita- eða ágreiningsmál. Nefndin getur
sem sagt bannað ákveðin nöfn.
Slík forræðishyggja er mörgum eitur
í beinum enda telja þeir að það sé for-
eldranna einna að ákveða nöfn afkvæma
sinna. Á það er hins vegar hægt að fallast
að einhver ráð séu fyrir hendi til að koma
í veg fyrir að, í undantekningartilfellum,
gefi forráðamenn barns því ónefni. Þetta
vald á hins vegar að fara afar sparlega
með.
Landsmenn hafa fylgst með sér-
kennilegri deilu undanfarin misseri og
raunar fólk víða um lönd því deila þessi
hefur vakið athygli langt út fyrir land-
steinana. Hún snýst um það að tánings-
stúlka fái að bera það nafn sem henni
var gefið við skírn, það er að segja Blær.
Það vill mannanafnanefnd ekki fallast á
þar sem Blær sé karlmannsnafn. Ekki
er um það deilt að Blær er fallegt nafn,
sem hver maður getur borið með sóma,
karlar jafnt sem konur því dæmi eru um
slíkt. Þótt Blær sé karlkynsnafn ber kona
um fertugt það engu að síður með fullu
leyfi yfirvalda og ekki ómerkari maður
en Halldór Laxnes gaf kvenpersónu í
Brekkukotsannál Blævarnafnið. Það
hefur einmitt komið
fram hjá
móð-
ur
táningsstúlkunnar Blævar að hún hafi
heillast af þessu nafni í skáldverki nóbels-
skáldsins.
Við erum vön Jóni og Jónu, Halldóri og
Halldóru, Inga og Ingu þar sem enginn
er í vafa um hvort átt er við konu eða karl.
Gleymum því hins vegar ekki að sama
orðið getur bæði verði karl- og kvenkyns
en tekur þá mismunandi beygingarend-
ingum. Auður í merkingunni auðæfi er
karlkyns en auður í merkingunni örlög
er kvenkyns og sama á auðvitað við um
kvenmannsnafnið Auður. Ilmur er karl-
kynsorð þegar átt er við angan en kven-
kyns í merkingunni ásynja eða valkyrja
og auðvitað kvenmannsnafnið Ilmur, sem
beygist með öðrum hætti en karlkyns-
orðið ilmur.
Því er tregða mannanafnanefndar í
máli stúlkunnar Blævar lítt skiljanleg.
Fyrir eru á fleti fertuga konan Blær og
karlmenn með Blæsnafnið og vart verður
fallist á annað en tilvist Blæs og Blævar
sé jafngild. Málið er fyrir dómi og verður
fróðlegt að fylgjast með því hver niður-
staðan verður en lögmaður stúlkunnar
vísar meðal annars til þess í málflutn-
ingi sínum að í bókinni Nöfn Íslendinga
finnist Blær sem kvenmannsnafn. Þar
til dómur fellur verður unglingsstúlkan
Blær að muna að hún heitir Stúlka á opin-
berum pappírum og í vegabréfi sínu.
Það er ekki öll vitleysan eins.
Sem betur fer þurfa fáir að standa í
svipuðu stappi og Blær og móðir hennar
enda eru flestir ánægðir með nafngiftir,
bæði þeir sem nöfnin bera og yfirvaldið
sjálft, mannanafnanefnd. Sú ánægja á við
um pistilskrifarann en ég var látinn heita
í höfuðið á afa mínum, merkum skip-
stjóra á sinni tíð. Jónasarnafnið er tiltölu-
lega algengt karlmannsnafn en það bera
nær 900 manns. Það á sér langa sögu og
mun, eftir því sem lesa má á fróðleiksvefj-
um, vera grísk mynd hebreska nafnsins
Jonah sem merkir dúfa. Frægastur okkar
nafna er þjóðskáldið sjálft, Jónas Hall-
grímsson. Það er ekki leiðinlegt að bera
sama nafn og sá sem fegurst allra hefur
ort á íslenska tungu.
Að ýmsu er þó að hyggja þegar að
notkun nafna kemur og fleiri en einn
í fjölskyldu eða ætt bera sama nafnið.
Frændi minn góður, aðeins yngri en ég,
ber einnig Jónasarnafn afa okkar. Þegar
sú gæðakona, amma okkar nafnanna,
kallaði til eiginmanns síns og afa okkar
af sínum elskulegheitum: „Jónas minn“,
gerði litli frændi einfalda en einlæga
athugasemd: „Amma,“ sagði sá stutti,
„Jónas minn, það er ég.“
Nú búum við hjónakornin, löngu orðin
afi og amma sjálf, við þá dásemd og
heiður að eitt barnabarna okkar heitir
Jónas Tryggvi, í höfuð beggja afa sinna.
Við karlarnir, á sitt hvoru landshorn-
inu, erum að sjálfsögðu stoltir af okkar
manni, rétt eins og öðrum barnabörn-
um okkar – og sagan endurtekur sig.
Í næturgistingu hjá okkur um liðna
helgi ávarpaði minn betri helmingur
mig heldur alúðlega með nafni –
en áður en mér gafst tækifæri til
viðbragða svaraði nafni minn litli
snöfurmannlega.
Hann er „Jónas minn“ hennar
ömmu sinnar – afi er bara afi.
Nafnið skiptir því máli, hvort heldur
maður er nafni þjóðskáldsins eða kemur
fyrir í ljóði þess sem svo segir í Dalvísu
um blæ (með litlu bé-i og í karlkyni!):
„Bunulækur blár og tær
bakkafögur á í hvammi
sólarylur, blíður blær...“
Ps.
Dómur féll í Héraðs-
dómi Reykjavíkur í gær,
nokkru eftir að pistill-
inn var skrifaður.
Blær skal hún heita,
ekki Stúlka. Kerfið
var lagt að velli.
Jónas
Haraldsson
jonas@
frettatiminn.is
HELGARPISTILL
Te
ik
ni
ng
/H
ar
i
Þjáist þú af
mígreni?
MigreLief er bætiefni
ætlað mígrenis-
sjúklingum til þess
að draga úr höfuð-
verkjum
Kíkið við hjá okkur og
fáið nánari upplýsingar
46 viðhorf Helgin 1.-3. febrúar 2013
Styrkir
Barnavinafélagið
Sumargjöf
Auglýsir styrki til rannsókna, lista og
þróunarverkefna, sem geta nýst börnum
á leik- og grunnskólaaldri.
Umsókn, ásamt greinargerð um verkefnið, skal senda
fyrir 17. febrúar 2013
Stjórn Barnavinafélagins Sumargjafar áskilur sér rétt til
að óska eftir nánari upplýsingum um verkefnið og
ármögnun þess og leita umsagnar fagaðila
Reykjavík 18. janúar 2013
Barnavinafélagið Sumargjöf
Pósthólf 5423, 125 Reykjavík
Netf: sumargjof@simnet.is