Læknablaðið - 01.02.1976, Síða 31

LÆKNABLAÐIÐ
15
mikil þörf. Áður hafði komið fram slík
tillaga.:|,J 74 Var árleg almenn fjársöfnun
í þessu skyni þegar hafin meðal lands-
manna og varð félaginu vel ágengt. Árið
1944-45 var vinnuhælið að Reykjalundi
reist, og tók það til starfa á árinu 1945.75
Vistaði það þá um 40 sjúklinga, en heita
mátti, að stækkun á því væri þá þegar
hafin, þannig að það tæki 80 vistmenn.77
Á hælinu dvöldust í fyrstu svo til eingöngu
sjúklingar, sem sendir voru frá sjúkra-
húsum eða hælum til áframhaldandi lang-
vinnrar dvalar eða til skólunar í því skyni
að taka upp aðra vinnu. Varð þegar í stað
mikið gagn af þessari stofnun, þar sem
hún létti á heilsuhælunum, kom í veg
fyrir að veikin tæki sig upp cg auðveldaði
sjúklingunum aðgang að vinnu við þeirra
hæfi, bæði á vinnuhælinu og síðar á opn-
um markaði. Er hér var komið sögu, hafði
að vísu dregið mjög úr fjölda nýskráðra
og endurskráðra berklasjúklinga. Árið
1945 voru 2,7 sjúklingar skráðir í fyrsta
sinn og í árslok 7,3, hvorttveggja miðað
við 1000 íbúa. Dauðsföllin voru þá 68 mið-
að við 100 þús. íbúa og höfðu farið ört
lækkandi. Stofnun þessi hefur sem kunn-
ugt er ætíð verið rekin af SÍBS (berkla-
sambandinu), og var hún fyrir nokkrum
árum vegna þverrandi fjölda berklasjúkl-
inga opnuð öðrum öryrkjum, er vinnu-
þjálfunar þarfnast.78 Að sjálfsögðu hefur
stofnunin notið nokkurs fjárhagslegs stuðn-
ings frá hendi hins opinbera, einkum ríkis-
ins.
En einmitt um þetta leyti koma nýir
atburðir til sögunnar, er varða gang berkla-
veikinnar mjög. Sérhæfð lyfjameðferð gegn
veikinni hefur göngu sína. Árið 1947 var
byrjað að nota hið nýja fúkalyf S. A.
Waksmans: Streptomvcin, en aðeins fáir
sjúklingar nutu þess í fyrstu, því að bæði
var það illfáanlegt og nokkrir fylgikvillar
komu fl.jótt í ljós. Árið 1949 var notkun
þess þó orðin algeng hér á landi, og á því
ári og þó einkum árið eftir, 1950, hefst
notkun para-amino-salicylsýru (PAS) og
þá oftast í sambandi við streptomycingjöf.
Hin sérhæfða lyfjameðferð gegn berkla-
veiki er þá hafin fyrir alvöru. Og í mars-
mánuði 19524041 er hið þriðja þessara lyfja
og vafalaust hið mikilvirkasta, isoniazid
(metylester af isonicotinsýru) tekið í
notkun hér, en það var jafnsnemma og
jafnvel fyrr en notkun þess hófst í ná-
grannalöndum. Árangurinn af notkun þess-
ara lyfja lét ekki á sér standa. Árið 1953
fækkar berkladauðsföllum um 1/3 og enn
meira á næsta áxi, og voru þau þá tæpur
helmingur af því, sem þau voru árið 1952.
Hefur þeim síðan fækkað svo, að vart er
hægt að telja berkladauðann lengur mæli-
kvarða á tíðni berklaveikinnar á sama hátt
og áður var.
GANGUR SJÚKDÓMSINS í LANDINU
1911-1970
Hér að framan hefur þess verið getið,
að mikilsverðustu gögnin til þess að meta
tíðni og gang sjúkdómsins í ákveðnum
landshluta eða landinu öllu séu skráning
hinna sjúku, fjöldi dauðsfalla af völdum
sjúkdómsins, krufning á líkum og nákvæm
og víðtæk berklapróf. Skal nú vitneskjan
um gang sjúkdómsins rakin hér nánar á
þessu tímabili samkvæmt fáanlegum fyrr-
greindum gögnum.
1. Skráning berklasjúkra.
Á þessu tímabili var skráning fram-
kvæmd samkvæmt lögunum frá 1903,
breyttum árið 1921 og aftur 1939. Til að
byrja með voru sjúklingarnir skráðir á
mánaðarskrár og í berklabækur. Á mán-
aðarskrárnar voru þeir færðir samkvæmt
kyni, aldri og tegund sjúkdómsins. Þar
sem hverjum lækni bar að telja þá sjúkl-
inga, sem til hans leituðu, fór eigi hjá því,
að margir sjúklinganna hafi verið tví-
eða margtaldir. í berklabækurnar voru
sjúklingarnir hins vegar skráðir með nöfn-
um, aldri og heimilisfangi. í útdrætti úr
þeim, er héraðslæknar sendu landlækni um
hver áramót, er greint á milli skráðra
sjúklinga í ársbyrjun, skráðra í fyrsta
sinn á árinu, endurskráðra, innan og utan-
héraðssjúklinga, og sagt frá afdrifum sjúkl-
inganna. Voru berklabækurnar og útdrætt-
irnir úr þeim því tilraun til að gera glögga
grein fyrir hinni raunverulegu tölu berkla-
sjúklinga í hverju héraði og landinu öllu.
Aðalgalli skráningarinnar var sá, að fjöldi
héraðslækna sendi árlega engar skýrslur
og varð skrásetningin því ónákvæm. Voru
svo mikil brögð að þessari vanheimtu á
tímabilinu 1911-32, að eigi komu til skila